بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين
قېرىنداشلار سىلەرگە سالاملارنىڭ ئەڭ ياخشىسى بولغان ئاللاھ نىڭ سالامى بولسۇن، ئەسسالامۇئەلەيكۇم!
بۈگۈن ئاللاھ خالىسا ئالدىنقى دەرسىمىزنىڭ داۋامى، يەنى مۇززەممىل سۈرىسىنىڭ 8 – ئايىتىدىن 17 – ئايىتىگە بولغان قىسمى ھەققىدە توختىلىمىز.
ئالدى بىلەن جانابى ئاللاھ، ماڭا دېمەكچى بولغانلىرىمنى توغرا دېيىشكە لۇتۇپ قىلغاي، ئاندىن سىلەرگە ئاڭلىغانلىرىڭلارنى توغرا شەكىلدە ئاڭلاشقا ۋە چۈشۈنۈشكە ۋە ئۇلارنى ھاياتىڭلارغا توغرا شەكىلدە تەدبىقلاشقا مۇيەسسەر قىلغاي.
ئالدىنقى دەرسىمىزدە مۇددەسسر سۈرىسىنىڭ ئالدىنقى 7 – ئايىتى ھەققىدە توختالغانىدۇق.
مۇددەسسىر كەلىمىسىنىڭ مەنىسى ھەققىدە توختۇلۇپ، ئىبن ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇدىن بۇ كەلىمىنىڭ « ۋەھىي بىلەن ئورانغۇچى » مەنىسىنى بىلدۈرىدىغانلىقىنى ئۆگەنگەنىدۇق. مۇددەسسىر كەلىمىسى « ال _ ( ئەلىف لام ) » قوشۇلغان شەكىلدە كەلسە، بىۋاستە مۇھەممەد سەللەللاھۇ ئەلەيھى ۋەسسەللەمنى كۆرسىتىدۇ. بۇ كەلىمىنى « ال » قوشۇلمىغان ھالەتتە چۈشەنگەن ۋاقتىمىزدا، بۇ كەلىمىنىڭ، ۋەھىي بىلەن ئۆزىنى زىننەتلىمەكچى بولغان ھەر قانداق كىشىگە خىتاپ قىلىۋاتقانلىقىنى بىلەلەيمىز.
بىزدە قۇرئاندىكى ئايەتلەرنى، كىشىلەرگە تەقسىم قىلىپ بېرىدىغان شۇنداق بىر چۈشەنچە بار. بۇ ئايەت رەسۇلۇللاھقا، شۇ ئايەت پالانچىغا، ئۇ ئايەت پوكۇنچىغا مۇناسىۋەتلىك، ماڭا مۇناسىۋەتسىز دەپ تارقىتىۋىتىمىز، نەتىجىدە ئۆزىمىزگە ھېچقانچە بىر نەرسە قالمايدۇ. مەن ئۇزۇندىن بىرى دەپ كېلىۋاتىمەن، بۇ سۆزۈمنى يەنە تەكرارلايمەن:
قۇرئاننىڭ بىۋاستە دېگەنلىرى بار، ئۇنى قۇرئاندىكى قۇرلارنى ئوقۇش ئارقىلىق بىلگىلى بولىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا يەنە دېمەكچى بولغانلىرى بار، ئۇنى دېگەنلىرى ئۈستىدە تەپەككۇر قىلىش ئارقىلىق بىلگىلى بولىدۇ ۋە بىز بۇنى قىلىشىمىز كېرەك. دېيىلگەن بىر سۆز ئارقىلىق نېمە دېمەكچى بولغىنىنى چۈشۈنۈپ يېتىمىز ۋە بۇ چۈشەنچە ئاساسىدا ھەرىكەت قىلىمىز. « بۇ ماڭا نېمە دېمەكچى؟ » دېگەن سۇئال ئاساسىدا قۇرئاننى ئوقۇسىڭىز، ئۇ ۋاقىتتا نېمە دېمەكچى بولغانلىقىنى چۈشىنىسىز، قۇرئان سىزگە مانا بۇ ۋاقىتتا نازىل بولىدۇ. بۇ ئۇسلۇبتا ئوقۇمىسىڭىز، ئۇ چاغدا بۇ ماڭا مۇناسىۋەتسىز دېگەن چۈشەنچە ئاساسىدا ھەرىكەت قىلىشقا باشلايسىز، بۇ توغرا ئۇسلۇب ئەمەس.
مەسىلەن، ئىسرا سۈرىسى 23 – 24 – ئايەتتە مۇنداق بىر خىتاپ بار:
وَقَضَى رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلَاهُمَا فَلَا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلًا كَرِيمًا (23) وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا (24)
« رەببىڭ پەقەت ئۇنىڭ ئۆزىگىلا ئىبادەت قىلىشىڭلارنى ۋە ئاتا – ئاناڭلارغا ياخشىلىق قىلىشىڭلارنى بۇيرىيدۇ، ئۇلارنىڭ بىرى، يا ئىككىلىسى سېنىڭ يېنىڭدا بولۇپ ياشىنىپ قالسا، ئۇلارغا ئوھوي ( ئۇف ) دېمىگىن ( يەنى مالاللىقنى بىلىدۈرىدىغان شۇنچىلىك سۆزنىمۇ قىلمىغىن )، ئۇلارنى دۈشكەلىمىگىن، ئۇلاغا ھۆرمەت بىلەن يۇمشاق سۆز قىلغىن. ئۇلارغا كامالى مېھرىبانلىقتىن ناھايىتى كەمتەر مۇئامىلىدە بولغىن ۋە < ئى رەببىم! ئۇلار مېنى كىچىكلىكىمدە تەربىيىلىنىدەك ئۇلارىغا مەرھەمەت قىلغىن > دېگىن » ( 23 – 24 ).
23 – ئايەتتە كۆپلۈك شەكلىدە خىتاپ قىلىدۇ، يەنى « قىلىشىڭلارنى » دەيدۇ. ئۇنىڭدىن كېيىن « سەن »، يەنى بىرلىك ئالمىشىنى ئىشلىتىپ شەخسىكە خىتاپ قىلىدۇ.
« سېنىڭ يېنىڭدا » ئىبارىسىدىن رەسۇلۇللاھقا خىتاپ قىلىۋاتقانلىقىنى بىلىمىز. ھەممىمىزگە مەلۇم، پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالامنىڭ يېنىدا ئاتا – ئانىسى يوق، يېتىم چوڭ بولغانىدى. ئەمما، قۇرئاندا جانابى ئاللاھ ئۇنىڭغا « ئۇلارغا ياخشىلىق قىل » دېدى.
رەسۇلۇللاھنىڭ ئاتا – ئانىسىغا ياخشىلىق قىلىش بۇيرۇقنى ئادا قىلىش ئىمكانى يوق. چۈنكى، ئۇنىڭ ئاتا – ئانىسى ۋاپات بولۇپ كەتكەن. بۇ يەردە ئايەتنىڭ « دېمەكچى بولغان بىر مەقسىدى بار ». ئالدىنقى ئايەتتىكى كۆپلىك شەكلى بىلەن بىرلەشتۈرۈپ چۈشەنگەن ۋاقتىمىزدا، بۇ ئايەتنىڭ ھەممەيلەنگە خىتاپ قىلىۋاتقانلىقىنى بىلەلەيمىز.
ئۇنىڭدىن باشقا يەنە، ئايەتنىڭ مەنىسىگە قارىساق، ئاتا – ئانىغا « ئۇف» دېيىش مەنئى قىلىنغان. ئەمما، بۇ ئاغزى – بۇرنىنى قان قىلىۋەتسەڭ بولىدۇ، دېگەنلىك بولامدۇ؟ ياكى ئۇلار ياشىنىپ قالغاندا « ئۇف » دېمە، ياش ۋاقتىدا نېمە قىلغۇڭ كەلسە شۇنى قىل دېگەنلىك بولامدۇ؟ ئەلۋەتتە ئۇنداق ئەمەس. بۇ يەردە دېمەكچى بولغان نوقتىغا قارىشىمىز كېرەك. ئۇ ۋاقىتتا نېمە دېمەكچى بولغانلىقىنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنەلەيمىز.
يىغىنچاقلىساق، بىز قۇرئانغا « بۇ ئايەت ماڭا بىر نەرسە دەۋاتىدۇ » دېگەن نوقتىدا تۇرۇپ مۇئامىلە قىلىشىمىز، دېمەكچى بولغان تەرىپىگە كۆڭۈل بۆلىشىمىز كېرەك.
بۇ نوقتىدىن قارىغان ۋاقتىمىزدا، ئاللاھ رەسۇلۇللاھ ئارقىلىق، ۋەھىي بىلەن ئۆزىنى زىننەتلىمەكچى بولغانلارغا « قُمْ فَأَنْذِرْ ئورنۇڭلاردىن تۇرۇڭلار، ئاگاھلاندۇرۇڭلار! » دەيدۇ.
ئالدىنقى دەرسىمىزدە « ئەنزىر » كەلىمىسىنىڭ تۆت خىل مەنىسى بارلىقىنى سۆزلەپ ئۆتكەنىدىم. 1. تەلىغ قىلىش ( يەتكۈزۈش )، بىلدۈرۈش؛ 2. ئاگاھلاندۇرۇش؛ 3. قورقۇتۇش؛ 4. ئۆزىنى بېغىشلاش.
ئى ۋەھىي بىلەن زىننەتلەنمەكچى بولغان كىشى، ئالدى بىلەن ئۆزەڭنى ۋەھىيگە بېغىشلا. دېيىلمەكچى بولغان مەنا، ئەسلىدە بۇ. يەنى، ۋەھىيگە ئاتالغان بىر ئۆمۈرنىڭ ئىگىسى بولۇڭلار.
وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ – ئاللاھ تىن باشقا ئۇلۇغلاشقا تېگىشلىك بىر ئىلاھ يوق، ئاللاھۇ ئەكبەرنى يۈرىكىڭگە نەقىش قىل. ئاللاھ بىردىنبىر بۈيۈكتۇر، ئۇنىڭدى غەيرى ئۇلۇغلىق ئىگىسى يوقتۇر. بۇنى ھاياتىڭغا نەقىش قىلىپ ئويغىن، كۈندىلىك ھاياتىڭدا بىخەستەلىك قىلىپ بولسىمۇ ئاللاھ تىن غەيرىنى ئۇلۇغلاشتىن ھەزەر ئەيلە. ئۇلۇغلىق پەقەت ئاللاھ قا خاستۇر، پەقەت ئۇنىڭلا ھەققى، ئۇنىڭدىن باشقىلارنىڭ ھېچقانداق نېسىۋىسى يوقتۇر. نامازدىكى ئىقتىدا تەكبىرىنىڭ دەلىلىنىڭ بۇ ئايەت ئىكەنلىكىنى ئىلگىرىكى دەرسىلەردە قەيت قىلىپ ئۆتكەنىدىم.
وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ – كىيىمىڭنى، ۋۇجۇدۇڭنى، قەلبىڭنى، شەخسىيتىڭنى، فىترىتىڭنى، چۈشەنچەڭنى پاكىز تۇت. بۇ ھەممە كىشىگە لازىم. بىر ئىنسان مېڭىسىنى شەيتاننىڭ ماكانىغا ئايلاندۇرۇپ قويماسلىقى كېرەك. چۈنكى، نىيەتلىرىڭلاردىنمۇ ھېساپقا تارتىلىدىغانلىقىڭلارنى ئۇنتۇماڭلار. پىلانلانغان نىيەتلەر، جاۋاپكارلىققا تارتىلىدۇ. بەقەرە سۈرىسى 284 – ئايەت بۇنىڭ دەلىلى، « دىلىڭلاردىكىنى مەيلى ئاشكارا قىلىڭلار، مەيلى يوشۇرۇڭلار، ئۇنىڭ ئۈچۈن ئاللاھ سىلەردىن ھېساپ ئالىدۇ ».
كىرىمىڭ ھالال بولسۇن، ۋۇجۇدۇڭ پاك بولسۇن، كىيىمىڭ پاكىز بولسۇن، يۈرىكىڭنى راھەتلەت، ھېچقانداق ئۈمىتسىزىلىككە چۈشمە، دېمەكچى 4 – ئايەت.
وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ – بارلىق مەينەت، پاسكىنا نەرسىلەردىن يىراق تۇر دەيدۇ ھەممىمىزگە.
وَلَا تَمْنُنْ تَسْتَكْثِرُ – قىلغانلىرىڭنى جىق دەپ بىلىپ، بۇنى مىننەت سەۋەبى قىلما. ياخشىلىقىڭ يەتكەن كىشىنىڭ يۈزىگە سالما. ئۇ قىلغانلىرىڭ، سېىنىڭ ۋەزىپەڭدۇر، بۇنى ھەممىمىزگە دەۋاتىدۇ. بىر ياخشىلىق قىلىپ، « بۇنى ياخشىلىقىمنى ئۇنۇتما » دېسەڭ، قىلغان ياخشىلىقىڭ بىكار بولۇپ كېتىدۇ. بۇنى قۇرئان « مەن ۋە ئەزا » دەيدۇ. بىر ياخشىلىقنى قىلىپ، ئاندىن قارشى تەرەپنىڭ يۈزىگە سېلىش، كىشىنىڭ ئىماندىن چىقىپ كېتىشىگە سەۋەپ بولىدۇ، بۇنى ئۇنتۇماڭلار. بەقەرە سۈرىسى 262 – 264 – ئايەتلەر بۇ ئايەتنىڭ تەپسىرى ماھىيىتىدە.
پۇل ـ مېلىنى اﷲ يولىدا سەرپ قىلىدىغان، ئارقىسىدىن ئۇنىڭغا مىننەت قىلمايدىغان، ۋە (خەير ـ ساخاۋىتىگە ئېرىشكەنلەرنى) رەنجىتمەيدىغان كىشىلەر پەرۋەردىگارىنىڭ دەرگاھىدا ساۋاب تاپىدۇ، ئۇلارغا (قىيامەت كۈنى) قورقۇنچ ۋە غەم ـ قايغۇ بولمايدۇ [262]. ياخشى سۆز ۋە كەچۈرۈش كېيىن ئەزىيەت يەتكۈزىدىغان سەدىقىدىن ئەۋزەلدۇر. اﷲ (بەندىلەرنىڭ سەدىقىسىدىن) بىھاجەتتۇر، ھەلىمدۇر (يەنى ئەمرىگە خىلاپلىق قىلغانلارنى جازالاشقا ئالدىراپ كەتمەيدۇ [263]. ئى مۆمىنلەر! پۇل ـ مېلىنى كىشىلەرگە كۆرسىتىش ئۈچۈن سەرپ قىلىدىغان، اﷲ قا ۋە ئاخىرەت كۈنىگە ئىمان كەلتۈرمەيدىغان كىشى (نىڭ قىلغان ئەمەلىنى بىكار قىلىۋەتكىنىگە) ئوخشاش، بەرگەن سەدىقەڭلارنى مىننەت قىلىش ۋە ئەزىيەت يەتكۈزۈش بىلەن بىكار قىلىۋەتمەڭلار. بۇنداق (پۇل ـ مېلىنى باشقىلارغا كۆرسىتىش ئۈچۈن سەرپ قىلىدىغان) ئادەم خۇددى ئۈستىگە توپا ـ چاڭ قونۇپ قالغان، قاتتىق يامغۇردىن كېيىن (يۇيۇلۇپ) بۇرۇنقىدەك بولۇپ قالغان سىلىق تاشقا ئوخشايدۇ. ئۇلار قىلغان ئەمەللىرى ئۈچۈن (ئاخىرەتتە) ھېچقانداق ساۋابقا ئىگە بولالمايدۇ. اﷲ كاپىر قەۋمىنى ھىدايەت قىلمايدۇ [264].
وَلِرَبِّكَ فَاصْبِرْ – پەقەت رەببىڭ ئۈچۈن سەبىر قىل. سەبرىڭ ئاللاھ نىڭ رازىلىقىغا ئېرىشىش مەقسىتىدە بولسۇن.
ناھايىتى سەبىرچان ئادەممەن، دېگۈچىلەردىن شۇنى سوراپ بېقىش كېرەك. سەن سەبىرنى ئاللاھ نىڭ رازىلىقىغا ئېرىشىش ئۈچۈن قىلىۋاتامسەن ياكى باشقا مەقسەتتىمۇ؟
بۇ ئايەت بىزگە « سەبىر »نىڭ پەقەت ۋە پەقەت ئاللاھ نىڭ رازىلىقى ئۈچۈن بولىدىغانلىقىنى ئۆگىتىدۇ. سەبىرىڭىز ئاللاھ نىڭ رىزاسىنى قولغا كەلتۈرۈش مەقسىتىدە بولسۇن.
مانا بۇ ئۆتكەن دەرسىتىكى يەتتە ئايەت ھاياتنىڭ قۇرئان بىلەن شەكللىنىشىدىكى ئاساسىي پىرىنسىپلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ۋەسىلە بىلەن ئالدىنقى قېتىملىق دەرسىمىزنى بىر ئەسلەپ ئۆتكەن بولدۇق.
7 – ئايەتتە جانابى ئاللاھ رەسۇلۇللاھقا « وَلِرَبِّكَ فَاصْبِرْ – پەقەت رەببىڭ ئۈچۈن سەبىر قىل » دېيىش ئارقىلىق رەسۇلۇللاھقا تەسەللىي ۋە ئلىھام بېرىش بىلەن بىرگە، رەسۇلۇللاھنىڭ دەۋىتىگە قارشى چىققۇچىلارنى ئاگاھلاندۇرىۋاتىدۇ. يەنى، بۇ پەيغەمبەر ئىگە – چاقىسىز ئەمەس، ئۇنىڭ يۆلەنچۈكى رەببىڭلار بولغان ئاللاھتۇر دېيىش ئارقىلىق رەسۇلۇللاھقا ئۇنىڭ يالغۇز ئەمەسلىكىنى بىلدۈرىۋاتىدۇ ۋە ۋەھىينىڭ چاقىرىقىغا قارشى چىقىشنىڭ ئەسلىدە كىمگە قارشى چىقىش ئىكەنلىكىنى ئىما قىلىپ ئۇلارنى ئاگاھلاندۇرىۋاتىدۇ.
ئۇنىڭدىن باشقا بۇ ئارقىلىق « ئەگەر سەن توغرا يولدا بولساڭ، توغرا ئىش قىلىۋاتقان بولساڭ، ساڭا ئەزىيەت يېتىدۇ، ھەر خىل قېيىنچىلىقلارغا دۇچ كېلىسەن » دېمەكتە ۋە خىتاپ قىلىنغۇچىنى ئىددىيە جەھەتتىن تەييارلىماقتا، بۇ يولدىكى ئەزىيەتلەرگە قارشى چىدامچان بولۇش ئېڭىنى شەكىللەندۈرمەكتە.
لوقمان سۈرىسى 17 – ئايەتتىن يۇقىرىدىكى ئايەتنىڭ نېمە دېمەكچى بولغانلىقىنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنەلەيمىز:
يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
« ئى ئوغۇلچىقىم! نامازنى ( ۋاقتىدا تەئدىل ئەركان بىلەن ) ئوقۇغىن، ( كىشىلەرنى ) ياخشىلىققا بۇيرۇغىن، يامانلىقتىن توسقىن، ساڭا يەتكەن كۈلپەتلەرگە سەۋر قىلغىن ( چۈنكى، ھەقىقەتكە دەۋەت قىلغۇچى ئەزىيەتلەرگە ئۇچرايدۇ )، بۇ ھەقىقەتەن قىلىشقا ئىرادە تىكلەشكە تېگىشلىك ئىشلاردىندۇر ».
بۇ ئارقىلىق ھەققە دەۋەت قىلغۇچىلارنىڭ ئەزىيەتكە ئۇچرايدىغانلىقى ئەسكەرتىلمەكتە. بۇ ئەزىيەتسىز، ھېچقانداق مەسىلىگە دۇچ كەلمەستىن ماڭغىلى بولىدىغان يول ئەمەس. سىزنىڭ سۆزىڭىز، ھەرىكىتىڭىز، مەيدانىڭىز چوقۇم بىر قىسىم كىشىلەرنى بىئارام قىلىدۇ. ئەگەر ئۇنداق بولمىسا، سۆز – ھەرىكىتىڭىزنى تەكشۈرۈپ بېقىڭ. بۇ سىزنىڭ سۆزىڭىز، ھەرىكىتىڭىزدە بىر مەسىلە بار دېگەنلىكتۇر. بەزىلەر بىئارام بولمىغان بولسا، سىز ھەقىقەتنى بۇرمىلاۋاتىسەن دېگەنلىكتۇر.
رەسۇلۇللاھنىڭ دەۋىتىدىن بىئارام بولغانلارغا قارىتا جانابى ئاللاھ قىيامەتنى تەكىتلەيدۇ. ھەم سەن ئۇلارنىڭ گەپ – سۆزلىرى، قىلمىشلىرى سەۋەبىدىن دەۋىتىڭىدىن ۋازكېچىپ قالما، سەبرىڭىنىڭ مەقسىتى، ئاللاھ نىڭ رازىلىقىنى قولغا كەلتۈرۈش بولسۇن، دەپ رەسۇلۇللاھقا ئىلھام بېرىۋاتىدۇ. ئاندىن سۇر چېلىنغان ۋاقىت – يەنى قىيامەت ھەققىدە توختىلىدۇ.
فَإِذَا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ – سۇر ( ناقۇر ) چېلىنىدۇ ( 8 ).
قۇرئاندا « ناقۇر » دىن باشقا يەنە « نۇفىقە فى ئەس سۇر » كەلىمىسى بىر قانچە يەردە ئىشلىتىلىدۇ.
بۇ ئىككى كەلىمە ئارىسىدا چوڭ بولمىسىمۇ بىر ئاز پەرق بار.
نۇقىرە – ئۇرۇش، سىلكىش مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ يەردە دېيىلمەكچى بولغان نەرسە ئاخىرقى سائەتتىكى بۇزۇلۇش بولىشىمۇ مۇمكىن، ياكى يېڭىدىن شەكىللىنىش بولغان قىيامەت بولىشىمۇ مۇمكىن. بىز بۇ يەردە بۇنى ئىلاھىي بۇزۇلۇشنىڭ باشلىنىش دەپ چۈشەنسەك بولىدۇ. چۈنكى، مەككە مۇشرىكلىرى بۇنى قوبۇل قىلمايتتى، ئۇنىڭغا ئىشەنمەيتتى. شۇڭا ئاللاھ ئۇلارغا بۇ ھەقىقەتنى ئالدىن بايان قىلىپ ئاگاھلاندۇرماقتا. بۇ نوقتىدىن بۇ سۇر چېلىنغان ۋاقىت بىرىنچى قېتىملىق بولىشى مۇمكىن. داۋامدىكى ئايەتلەر بىلەن قوشۇپ چۈشەنگەن ۋاقتىمىزدا، ئىككىنچى قېتىملىق سۇرنىڭ چېلىنىشىنى كۆرسىتىۋاتقان بولىشىمۇ مۇمكىن. مەككىدە نازىل بولغان سۈرىلەرگە قارىغان ۋاقتىڭىزدا، ئاز سۆز بىلەن كۆپ مەنىنى بىلدۈرىدىغان بىر ئۇسلۇبنىڭ بارلىقىنى بايقايسىز. مەن داۋامىدىكى ئايەتلەرگە ئاساسەن بۇ سۇر چېلىنغان ۋاقىتنىڭ مەھشەر بىلەن، يەنى قىيامەت بىلەن مۇناسىۋەتلىك دەپ قارايمەن. بىرىنچى قېتىملىق ئىلاھىي بۇزۇلۇشنىڭ باشلىنىشى دەپ قاراشمۇ توغرا.
فەھرەتتىن رازى ئۇستازىمىز، بۇ ئايەتتىكى « فە » قوشۇمچىسىنى سەۋەبكە باغلىغۇچى دەپ چۈشەندۈرگەنىكەن. يەنى ئاللاھ رەسۇلۇللاھقا خىتاپ قىلىپ، « ئۇلارنىڭ يەتكۈزگەن ئەزىيەتلىرىگە سەبىر قىل. چۈنكى، ئۇ دەھشەتلىك كۈن مەيدانغا كېلىدۇ ۋە ئۇلار قىلمىشلىرى سەۋەبىدىن قاتتىق پۇشايمان قىلىدۇ » دەپ چۈشەندۈرگەن. بۇ يەردىن ئۇستازىمىزغا رەھمەت ئېيتىمەن.
ئاللاھ ئۇ كۈننىڭ دەھشىتىدىن بىزنى ساقلىغاي. چۈنكى، بىرئازدىن كېيىن ئوقۇماقچى بولغان بىر قانچە ئايەتتىن بۇ كۈننىڭ دەھشىتى ھەققىدە تېخىمۇ چوڭقۇر مەلۇماتقا ئىگە بولىمىز.
فَذَلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ – ئۇ كۈن قىيىن كۈندۇر (9)
كىملەر ئۈچۈن؟
عَلَى الْكَافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ – كاپىرلارغا ئاسان ئەمەستۇر (10)، يەنى كاپىرلارغا ئاسانلىق يوق.
« ئۇ كۈن » قايسى كۈن؟ بۇ نوقتىدا مەھشەر كۈنى بولىشىمۇ مۇمكىن، قۇرئان ئىپادىسى بىلەن ئىلاھىي بۇزۇلۇش مەقسەت قىلىنغان ئاخىرقى سائەت، بىزنىڭ ئېڭىمىزدىكى قىيامەت بولىشىمۇ مۇمكىن. بۇنداق بولغاندا، بېرىلمەكچى بولغان ئۇچۇر ھەممە كىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولىدۇ. 9 – ئايەت نەزەردە تۇتۇلغاندا، ئۇ كۈن ناھايىتى قىيىن كۈن بولىدۇ. بەزىلەر « ئۆلۈپ كەتكەنلەر ئۈچۈن قانداق بولىدۇ؟ قىيامەت بىلەن نېمە مۇناسىۋىتى بار؟ » دەپ سورايدۇ. بۇ ھەقىتە قۇرئانى كەرىمدە مۇنداق ئىككى ئايەت بار. نەمل 87 ۋە زۇمەر 68 – ئايەت.
وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِيهِ أُخْرَى فَإِذَا هُمْ قِيَامٌ يَنْظُرُونَ
« سۇ چېلىنغاندا ئاسمانلاردىكى ۋە زېمىندىكى مەخلۇقاتلارنىڭ ھەممىسى ئۆلىدۇ. ئاندىن ئىككىنچى قېتىم چېلىنغاندا ناگاھان ئۇلار تۇرۇپ ( نېمىگە بۇيرۇلىدىغانلىقلىرىغا ) قاراپ تۇرىدۇ » ( 68 ).
وَيَوْمَ يُنْفَخُ فِي الصُّورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ وَكُلٌّ أَتَوْهُ دَاخِرِينَ
« ئۇ كۈندە سۇر چېلىنىدۇ، ئاللاھ خالىغانلاردىن باشقا ئاسمانلاردىكى ۋە زېمىندىكى ھەممىنى قورقۇنچ باسىدۇ، ھەممە ئاللاھ قا بويسۇنغا ھالدا كېلىدۇ » ( 87 ).
بۇ كۈندىكى ئەھۋال بايان قىلىنىغان زۇمەر 68 – ئايەتتە « سائىقە » كەلىمىسى ئىشلىتىلگەن. يەنى ھاياتلارنىڭ ھەممىسى ئۇ كۈننىڭ دەھشىتىدىن ھۇشىدىن كېتىدۇ. بۇ غەلىتىلىك ھېس قىلىدىغان ئىش ئەمەس. ئەمما، ئاسماندىكىلەرنىڭ ھالىچۇ؟
ئاسماندىكىلەردىن قەست، بۇرۇن ۋاپات بولۇپ كەتكەنلەرنىڭ روھلىرىدۇر. ئۇلارمۇ قورقىدۇ ( نەمل 87 ). ھەممە كىشى ئۇ كۈننىڭ تەسىرىگە ئۇچرايدۇ. ئەمما، ھەر ئىككى ئايەتنىڭ ئاخىرىدا، كىشىنى ھەيران قالدۇرىدىغان ئىككى مۇستەسنا جۈملىسى بار. يەنى « إِلَّا مَنْ شَاءَ اللَّهُ – ئاللاھ خالىغان كىشىلەر »، ئاللاھ خالىغان كىشىلەر بۇ قورقىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىمايدۇ.
يا رەببى بىزنىمۇ بۇلاردەك قورقىدىن خالىي قىلغان بەندىلىرىڭ قاتارىدىن قىلغىن ( ئامىن ).
ئۆلدى، ھەممە ئىش تۈگىدى دەپ قالماڭ. « ئۆلۈپلا قۇتۇلغان بولسام » دەيدىغان گەپلەرنى كۆپ ئاڭلايمىز. ئۆلۈش قۇتۇلۇشنىڭ يولى ئەمەس، بۇنى بىلىپ قېلىڭ. قىيىنچىلىقلار سەۋەبىدىن ئۆلۈمنى ئارزۇ قىلىش توغرا ئەمەس. رەسۇلۇللاھنىڭ مۇنداق بىر ھەدىسى بار:
« ئۆلۈمنى ئارزۇ قىلماڭلار. پەقەت بولمىسا، يا رەببىم ھاياتىم مەن ئۈچۈن خەيرىلىك بولسا مېنى ياشاتقىن. ئۆلىمىم مەن ئۈچۈن خەيىرلىك بولسا، مېنى قەبزى روھ قىلغىن » دەيدىغان مۇشۇنداق بىر دۇئايىڭىز بولسۇن.
جان مېنىڭ، خالىسام ئۇنى ئۆلتۈرەلەيمەن، دېيىشىدۇ. ئۇنداق ئەمەس، جان سېنىڭ ئەمەس. جان ساڭا بېرىلگەن ئامانەت، سېنىڭ ئەمەس. شۇڭا، ئۆلىۋالغۇچىلارغا ھۆرمەت كۆرسەتكىلى بولمايدۇ. بىر قىسىم تۇيغۇلار سەۋەبىدىن ئۆزىنى ئۆلتۈرۋېلىش توغرا ئىش ئەمەس، قۇتۇلۇش يولى ئەمەس. بىلىپ تۇرۇپ ئۆزىنى ئۆلتۈرۈش توغرا ئەمەس. بۇنىڭ بىر مۇستەسنا ھالى بار، يەنى ئۇرۇش. بۇ يەردىمۇ مېنى ئۆلتۈر دەپ قاپاقتەك ئوتتۇرىدا تۇرۇپ بەرسىڭىز بولمايدۇ. بۇنداق شاھادەت بولمايدۇ. قاتناشقان ئۇرۇشتا، ھايات قېلىش ئۈچۈن شېھىت بولىسز. ئۆلۈش ئۈچۈن ئەمەس، ھاياتنى جانلاندۇرۇش ئۈچۈن شېھىت بولىسىز. يەنى، ھاياتقا ۋە ھەقىقەتكە شاھىت بولىشىڭىز كېرەك.
شېھىت، پەقەت ئاللاھ يولىدا ئۆلتۈرۈلگەنلەر ئۈچۈن دېيىلمەيدۇ. ھەمدە بۇ مەنىدە قۇرئاندا ھېچ تىلغا ئېلىنمايدۇ. قۇرئانغا كۆرە شېھىت، ھاياتىنى ئاللاھ قا ئاتاپ، ھاياتىنى ئىمانىغا، ئىمانىنى ھاياتىغا شاھىت قىلغۇچىلارنى كۆرسىتىدۇ.
بۇ نوقتىدىن، ھېچكىمنىڭ مەن ئۆلۈپلا قۇتۇلاي دېيىش ھەققى يوق.
ئەسلى تېمىغا قايتىپ كەلسەك، ئۇ كۈن ھەقىقەتەن ئېغىر كۈندۇر. ھەج سۈرىسىنىڭ 1 – 2 – ئايىتىنى ئوقۇغانلار بۇ كۈننىڭ قانداق كۈن ئىكەنلىكىنى چۈشۈنىدۇ.
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَيْءٌ عَظِيمٌ (1) يَوْمَ تَرَوْنَهَا تَذْهَلُ كُلُّ مُرْضِعَةٍ عَمَّا أَرْضَعَتْ وَتَضَعُ كُلُّ ذَاتِ حَمْلٍ حَمْلَهَا وَتَرَى النَّاسَ سُكَارَى وَمَا هُمْ بِسُكَارَى وَلَكِنَّ عَذَابَ اللَّهِ شَدِيدٌ (2)
« ئى ئىنسانلار! رەببىڭلاردىن ( يەنى ئازابىدىن ) قورقۇڭلار، قىيامەتنىۇ زىلزىلىسى ھەقىقەتەن چوڭ ئىشتۇر. ئۇ كۈندە ھەر بىر سۈت ئېمىتىۋاتقان ئايال ( قاتتىق قورقۇنچتىن تېڭىرقاپ قېلىش بىلەن ) ئېمىتىۋاتقان بوۋىقىنى ئۇنتۇيدۇ، ھەر بىر ھامىلدار ئايالنىڭ بويىدىن ئاجراپ كېتىدۇ، ئىنسانلارنى مەس كۆرىسەن، ھالبۇكى، ئۇلار ( ھەقىقەتتە ) مەس ئەمەس ( دېمەك، قىيامەتنىڭ دەھشىتى ئۇلارنى ئەس – ھۇشىدىن كەتكۈزىۋەتكەن )، لېكىن ئاللاھ نىڭ ئازابى بۇنىڭدىنمۇ قاتتىقتۇر » ( 1 – 2 ).
مۇددەسسىر 9 – ئايەتتىكى « يَوْمٌ – كۈن » كەلىمىسىنى ئاخىرەت كۈنى دەپ چۈشەنسەكمۇ بولىدۇ. يەنى ئاخىرەتتىكى قىيىن كۈن دەپ چۈشەنسەكمۇ بولىدۇ. بۇ ئەھۋالدا 9 – ۋە 10 – ئايەتنى بىرلەشتۈرگەن ئاساستا چۈشەنگەن ۋاقتىمىزدا « ئۇ كۈن قىيىن كۈن بولىدۇ. كىمگە؟ كاپىرلارغا قىيىن كۈن بولىدۇ ». بىزنىڭ دۇئامىز بۇ كۈننىڭ مۇئمىنلەرگە قىيىن بولماسلىقى تەرەپتە.
نېمە ئۈچۈن؟
بۇنىڭغا بىر قانچە ئايەتلەر دەلىل بولالايدۇ. جانابى ئاللاھ بىزنى ئازابلىمايدۇ، ئىنشائاللاھ. چۈنكى، بىزنىڭ ئاللاھ قا قارىتا بىر دۈشمەنلىكىمىز يوق، ئۇنىڭ ئەمىرلىرىگە قارىتا بىر گەدەنكەشلىكىمىز، ئۇ ئەۋەتكەن قۇرئانغا قارىتا مەقسەتلىك ھالدا بىر ھۆرمەتسىزلىكىمىز بولمىدى، بۇ ھەممىمىزگە مەلۇم، ھەممىمىزنىڭ بۇنىڭغا ئىشەنچى كامىل. ئىنسانمىز، خاتالىشىپ قالىمىز، بۇ ئەھۋالدا مەغپىرەتى ئىلاھىغا سىغىنىمىز. بۇ ھەقتە قۇرئاندا ئەنبىيا سۈرىسى 98 – دىن 103 – ئايىتىگىچە بولغان بىر بۆلەك بار. ئايەتتە ئالدى بىلەن كاپىرلارنىڭ ئەھۋالى ھەققىدە توختالغان. ئۇنىڭدىن باشقا مەريەم سۈرىسى 71 – ئايەتتە مۇنداق دېيىلگەن:
وَإِنْ مِنْكُمْ إِلَّا وَارِدُهَا كَانَ عَلَى رَبِّكَ حَتْمًا مَقْضِيًّا
« سىلەرنىڭ ئىچىڭلاردىن دوزاخقا بارمايدىغان بىرەر كىشىمۇ قالمايدۇ، بۇ رەببىڭنىڭ ئۆزگەرمەس ھۆكمىدۇر ».
مۇپەسسىرلىرىمىزنىڭ كۆپىنچىسى بۇ ئايەتنى ئىنسانلارنىڭ ھەممىسى جەھەننەمگە بىر بېرىپ كېلىدۇ، دەپ تەپسىر قىلغان. ئەسلىدە بۇ ئايەتكە مۇناسىۋەتلىك بۆلەك مەزكۇر سۈرىنىڭ 66 – ئايىتىدىن باشلانغان بولۇپ كاپىرلارغا خىتاپ قىلىۋاتىدۇ. جەھەننەم بېرىپ كېلىدىغان يەر ئەمەس. ئۇنى خۇددى ئۆتەڭدەك ساناپ قالغانلار بار. ئۇنداق ئەمەس، ئۇ يەرگە باردىڭمۇ، ئەبەدىي قالدىڭ دېگەن گەپ. بۇ چۈشەنچىنىڭ قۇرئاندا ھېچقانداق بىر ئاساسى يوق. جەھەننەمگە كىرىش ئۇياقتا تۇرسۇن، ئۇنى كۆرمەسلىككە غەيرەت قىلىشىمىز كېرەك. ئۇنى كۆرۈشنىڭ ئۆزىمۇ كىشى ئۈچۈن يېتەرلىك ئازاپ. بۇلار مېنىڭ چۈشەنچەم ئەمەس.
مەريەم سۈرىسى 71 – ئايەتنى چۈشۈنۈش ئۈچۈن، ئەنبىيا سۈرىسى 98 – دىن 103 – ئايەتكىچە بولغان بۆلەكنى بىلىش لازىم.
إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنْتُمْ لَهَا وَارِدُونَ (98) لَوْ كَانَ هَؤُلَاءِ آَلِهَةً مَا وَرَدُوهَا وَكُلٌّ فِيهَا خَالِدُونَ (99) لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَهُمْ فِيهَا لَا يَسْمَعُونَ (100)
(ئى مۇشرىكلار!) ھەقىقەتەن سىلەر اﷲ نى قويۇپ ئىبادەت قىلغان نەرسەڭلار بىلەن دوزاخقا يېقىلغۇ بولىسىلەر، سىلەر دوزاخقا كىرىسىلەر [98]. ئەگەر سىلەر ئىبادەت قىلىۋاتقان بۇتلار ئىلاھلار بولىدىغان بولسا، دوزاخقا كىرمىگەن بولاتتى (ئىبادەت قىلغۇچى ۋە ئىبادەت قىلىنغۇچىلارنىڭ) ھەممىسى دوزاختا مەڭگۈ قالىدۇ [99]. ئۇلار دوزاختا ھەمىشە پەرياد چېكىدۇ، (ئازابنىڭ قاتتىقلىقىدىن) ئۇلار دوزاختا ھېچ نەرسىنى ئاڭلىمايدۇ [100].
مانا بۇ ئايەتلەردە جەھەننەمگە كىرگۈچىلەر ۋە جەھەننەمدىكى ئەھۋالى بايان قىلىنغان. ئۇنىڭدىن كېيىن داۋام قىلغان ئايەتلەر مۇنداق:
إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَّا الْحُسْنَى أُولَئِكَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ (101) لَا يَسْمَعُونَ حَسِيسَهَا وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَ (102) لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ هَذَا يَوْمُكُمُ الَّذِي كُنْتُمْ تُوعَدُونَ (103)
بىز بىر تەرەپتىن بېرىلگەن بەخت ـ سائادەتكە تېگىشلىك بولغانلار (يەنى تائەت ـ ئىبادەتكە تەۋپىق بېرىلىپ توغرا يولدا ئىبادەت قىلغان سائادەتمەن بەندىلەر) دوزاختىن يىراق قىلىنىدۇ [101]. ئۇلار دوزاخنىڭ شەپىسىنىڭ ئاڭلىمايدۇ، كۆڭلى تارتقان نازۇنېمەتلەر ئىچىدە مەڭگۈ قالىدۇ [102]. چوڭ قورقۇنچ (يەنى قىيامەتنىڭ دەھشىتى) ئۇلارنى قايغۇغا سالمايدۇ، پەرىشتىلەر: «اﷲ سىلەرگە ۋەدە قىلغان كۈن مۇشۇ» (دەپ)، ئۇلارنى (جەننەتنىڭ دەرۋازىلىرى ئالدىدا) قارشى ئالىدۇ(103).
بۇ ئايەتلەرنى مۇددەسسىر 9 – ئايەتتە تىلغا ئېلىنغان « قىيىن كۈن »نىڭ كىملەر ئۈچۈن قىيىن كۈنى ئىكەنلىكىنى تېخىمۇ ياخشى چۈشۈنۈش ئۈچۈن ئوقۇدۇم.
جانابى ئاللاھ بۇ ئايەت ئارقىلىق رەسۇلۇللاھنىڭ دەۋىتىنى ئىنكار قىلغان، پەرۋاسىزلىق بىلەن مۇئامىلە قىلغان، تەكەببۇر مەككە مۇشرىكلىرىنى قىيامەت كۈنى ئارقىلىق ئاگاھلاندۇرىۋاتىدۇ. ئىنشائاللاھ بۇ قىيىن كۈندە مۇئمىنلەرگە قورقۇ بولمايدۇ.
ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇ مۇنداق دەيدۇ: « قىيامەتنىڭ كاپىرلار ئۈچۈن قىيىن بولىشى، مۇئمىنلەر ئۈچۈن ئاسان بولىدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ ». فەھرەتتىن رازىنىڭ ئەسىرىدە ئىبنى ئابباس رەزىيەللاھۇ ئەنھۇنىڭ بۇ سۆزىنى نەقىل قىلغانلىقىنى ئوقۇغانىدىم.
بۇ يەردە يەنە بىر كەلىمە ھەققىدە توختىلىپ ئۆتەي.
عَلَى الْكَافِرِينَ
كافىر، بىر ھەقىقەتنىڭ يوشۇرغان، ئۈسىتىنى يېپىپ قويغان كىشى دېگەنلىك بولىدۇ. تېخىمۇ ئاسان چۈشۈنۈش ئۈچۈن، فىترىنى باستۇرۇپ قويغان كىشىنى كافىر دەيمىز. ئاللاھ ھەممە كىشىنىڭ فىترىتىگە ئىماننى كىرگۈزگەن. ھەممە كىشىنىڭ فىترىتىدە ئىمان ئامىلى بار. كافىر ئۇ ئىمان ئامىلىنىڭ ئۈستىنى يېپىپ قويغان كىشى دېگەنلىكتۇر. مانا مۇشۇنداق كۇپۇردا چىڭ تۇرغان كىشىگە بۇ ئايەتتىكىدەك « ئەل كافىرىن » دەپ خىتاپ قىلىدۇ. بۇ كۇپۇر ۋۇجۇدىدا تەبىئىتىگە ئايلىنىپ كەتكەن كىشى دېگەنلىك بولىدۇ. كۇپۇردىن ئايرىلمىغان، كۇپۇرلۇق قىلىشتىن باشقا ئىشى بولمىغان كىشىلەر ئۈچۈن « ئەل كافىرىن » شەكلىدە كېلىدۇ. قىيامەت كۈنىنىڭ قىيىنلىقى مانا بۇ خىل كىشىلەر ئۈچۈندۇر.
ئەمدى 11 – ئايەتنى باشلايلى. بۇ ئايەت قۇرئان بالاغىتىنىڭ تىپىك ئۆرنەكلىرىدىن بىرسى. ئالدى بىلەن بۇ ئايەتكە مۇناسىۋەتلىك ئايەتلەرنى ئوقۇپ ئۆتكەندىن كېيىن تەپسىلاتى ھەققىدە توختىلايلى.
ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا – مەن تەنھا ياراتقان كىشىنى ماڭا قويۇۋەت ( 11 ).
وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَمْدُودًا – ئۇنىڭغا نۇرغۇن مال بەردىم.
وَبَنِينَ شُهُودًا – ئۇنىڭغا كۆز ئالدىدا تۇرىدىغان ئوغۇللار بەردىم.
وَمَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِيدًا – ئۇنىڭ ئابرويىنى يۇقىرى كۆتۈردۇم.
ئالدىنقى دەرسلىرىمدە بەزى ئايەتلەرنىڭ نازىل بولۇش سەۋەبى بارلىقىنى سۆزلەپ ئۆتكەنىدىم. بەزى ئايەتلەرنىڭ نازىل بولۇش سەۋەبىنى بىلسىڭىز، ئۇ ئايەتنى ئاسانلا چۈشىنەلەيسىز.
بۇ ئايەتنىڭ ۋەلىد بىن مۇغىرە ھەققىدە نازىل بولغانلىقى رىۋايەت قىلىنماقتا.
ھەممىگە مەلۇم، ئۆز ۋاقتىدا مەرتىۋە جەھەتتە مەككىنىڭ قازىسى سالاھىتىدە بولغان ۋەلىد بىن مۇغىرە ئىسىملىك بىر كىشى ئۆتكەن. ئۇ مەككە كاتتىلىرىدىن ئىدى. ئۇ كىشى داۋاملىق بايلىقى ۋە پەرزەنتلىرىنىڭ كۆپلىكىدىن باشقىلارنىڭ ئالدىدا ماختىنىپ تۇراتتىكەن. بۇ كىشى ناھايىتى باي بولۇپ، مۇسۇلمان بولماقچى بولغان كىشىلەرنىڭ يېنىغا بېرىپ، ئۇلارغا پۇل – مال بېرىپ ئۆز تەرىپىگە تارتىپ، ئۇلارنى ئىمان ئېيتىشتىن توسۇشقا ئۇرنىدىكەن. مال – دۇنياسىنى كىشىلەرنى ئىماندىن توسۇش ئۈچۈن سەرپ قىلاتتىكەن. بەئەينى بەلەد سۈرىسىدە تىلغا ئېلىنغاندەك:
يَقُولُ أَهْلَكْتُ مَالًا لُبَدًا – ئۇ: « بۇ يولدا كۆپ مال سەرپ قىلدىم » دەيدۇ ( بەلەد، 6 ).
بۇ ئىشى سەۋەبىدىن، ئۇ ئۆزىچە خۇددى ناھايىتى چوڭ ئىش قىلىۋاتقاندەك پەخىرلىنىدىكەن، بۇ ئىشىنىڭ كېيىن ئۆزىگە بالا بولىدىغانلىقىدىن بىخەۋەر. ئۇ مانا مۇشۇنداق باي كىشى ئىكەن. ئۇنىڭدىن باشقا، رىۋايەتلەرگە ئاساسلانغاندا بۇ كىشىنىڭ 9 ياكى 11 ئوغلى بار بولۇپ، بۇ جەھەتتىنمۇ پەخىرلىنىپ يۈرەتتىكەن. ئەھۋال مۇشۇنداق بولغاچقا دائىم مۇنداق دەپ ماختىنىپ مۇنداق دەيدىكەن:
« ئەنە ۋاھىدۇبنۇ ۋاھىدى – مەن ۋاھىدنىڭ ئوغلى ۋاھىد. يەنى، ئەرەپلەرنىڭ ئىچىدە ماڭا ۋە دادامغا تەڭ كېلەلەيدىغان ھېچقانداق كىشى يوق » دەپ ماختىنىپ تۇراتتىكەن. ئۇنىڭ بۇ سۆزلىرىگە ئاللاھ نېمە دەيدۇ؟ ئۇنى كۆرۈپ ئۆتەيلى.
ذَرْنِي وَمَنْ خَلَقْتُ وَحِيدًا – سەن ئۇ ۋاھىد (مەن تەنھا ياراتقان كىشى )نى ماڭا قويۇۋەت ( 11 ) دەيدۇ ئاللاھ.
بۇ ئايەت قۇرئان بالاغىتىنىڭ تىپىك ئۆرنەكلىرىدىن بىرسى. بۇ ئايەتنىڭ بىر – بىرىگە يېقىنلىشىپ قالىدىغان بەش خىل تەرجىمىسى بار. بۇ بەش تەرجىمىنىڭ ھەممىسى توغرا. ئايەت ئۆزى ئۈچ كەلىمىدىن تۈزۈلگەن، بەش خىل تەرجىمە؟ قانداق گەپ بۇ؟ دېيىشىڭىز مۇمكىن. ھازىر ئىزاھلاپ ئۆتىمەن.
مەن ئۆزەم يالغۇز ھالدا ياراتقان كىشىنى ماڭغا قويۇۋەت. « ئۆزەم يالغۇز ھالدا »، يەنى ئۇنى مەن ياراتتىم. بۇ يەردە وَحِيد كەلىمىسى خَلَقْتُ كەلىمىسى بىلەن باغلاپ چۈشۈنۈلگەن. « ئۇنى مەن ياراتتىم، ئۇ كىشىنىڭ يوغانچىلىق قىلغۇدەك نېمىسى بار؟». ئۇ باشقا نەرسىلەرگە چوقۇنۇپ يۈرىيدۇ، ئۇنى ياراتقۇچى مەن. ئى مۇھەممەد، ئۇنى مەن ياراتتىم، ئۇنى ماڭا قويۇۋەت، دەيدۇ ئاللاھ. بۇ بىرىنچى خىل تەرجىمە.
وَحِيد كەلىمىسىنى مَنْ خَلَقْتُ كەلىمىسى بىلەن باغلاپ چۈشەنگەن ۋاقتىمىزدا بۇ جۈملە مۇنداق مەنىدە بولىدۇ:
مەن، تەنھا ياراتقان كىشىنى ماڭا قويۇۋەت. ئۇ ھازىر يېنىدىكى بالىلىرى بىلەن بىز مۇنداق كۆپ كىشى دەپ ماختىنىپ يۈرىۋاتىدۇ، ئۇ ئانىسىنىڭ قوسقىدىكى چاغدا پەقەت بىر جان ئىدى. ئۇنى مەن ياراتقانىدىم. ئۇنىڭ ھازىر جان سانىنىڭ كۆپلىكىدىن ماختىنىشى، ئۆزىنى ئالدىغانلىقىدىن باشقا نەرسە ئەمەس. ئۇنى ئانا قارنىدا يالغۇز ھالىتىدە مەن ياراتقانىدىم. بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئىككى ئايەت بار، بۇلاردىن بىرسى ئەنئام 94، يەنە بىرسى كەھف 48 – ئايەت.
وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَى كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ
« بىز دەسلەپتە سىلەرنى قانداق تەنھا ھالدا ياراتقان بولساق دەرگاھىمىزغا شۇنداق تەنھا ھالدا كېلىپ، ھېساپ بېرىسىلەر » ( ئەنئام، 94 ).
لَقَدْ جِئْتُمُونَا كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ
« سىلەر بىزنىڭ ئالدىمىزغا سىلەرنى قانداق ياراتقان بولساق، شۇ ھالەتتە ( مالسىز، بالىسىز، يالىڭاچ ) كېلىسىلەر » ( كەھف، 48 ).
يەنى، ھازىر جان سانىم ياكى ئەتراپمىدىكى كىشىلەر شۇنداق كۆپ دەپ ماختىنىپ ئۆزەڭنى ئالداپ يۈرمە. مەن سېنى قانداق ھالدا ياراتقان بولسام، شۇنداق ھالدا كېلىپ ماڭا ھېساپ بېرىسەن، سېنى مەن تەنھا ياراتتىم، دەيدۇ ئاللاھ. بۇ ئىككىنجى خىل تەرجىمە.
ئۈچىنچى خىل تەرجىمىدە وَحِيد كەلىمىسىنى ھەم ذَرْنِي ھەم مَنْ خَلَقْتُ كەلىمىسى بىلەن باغلاپ چۈشەنگەن ۋاقتىمىزدا بۇ جۈملە مۇنداق مەنىدە بولىدۇ:
« ( ئى مۇھەممەد! ) مەن تەنھا ياراتقان ئۇ كىشى بىلەن مېنىڭ ئارامغا كىرمە. ئۇنى ماڭا قويۇۋەت ». ئۇنىڭدىن ھېسابىنى ئۆزەم ئالىمەن. سەن ئۇنىڭغا ۋاقتىڭنى سەرپ قىلىپ ئاۋارە بولما، ئۇنى ماڭا قويۇۋەت.
تۆتىنجى خىل تەرجىمە:
« تەنھا ياراتقىنىمنى ماڭا قويۇۋەت ». ئۇنىڭ ھېسابىنى ئۆزەم ئالىمەن، سەن ۋەزىپەڭنى ئادا قىلىشنى داۋاملاشتۇرغىن. ئۇ مەن بەرگەن ئىمكانلارنى قايسى يولغا سەرپ قىلىشىدىن قەتئىينەزەر، ئۇنىڭ بىلەن كارىڭ بولمىسۇن، ئۇنىڭ ھېسابىنى ئۆزەم ئالىمەن. بۇ ئارقىلىق رەسۇلۇللاھقا ئىلھام بېرىلمەكتە، ۋەلىد بىن مۇغىرەگە ئوخشاش كىشىلەر قورقۇتۇلۇپ ئاگاھلاندۇرۇلماقتا.
بۇ تۆت خىل تەرجىمە گرامماتىكا قائىدىلىرىگە ئاساسەن روياپقا چىققان.
بۇ كىشىنىڭ « ئەنە ۋاھىدۇبنۇ ۋاھىدى – مەن ۋاھىدنىڭ ئوغلى ۋاھىد. يەنى، ئەرەپلەرنىڭ ئىچىدە ماڭا ۋە دادامغا تەڭ كېلەلەيدىغان ھېچقانداق كىشى يوق » دەپ ماختىنىپ يۈرىدىغانلىقىنى باياتىن ئېيتىپ ئۆتكەنىدۇق.
ئاللاھ ئۇنىڭ بۇ ماختىنىشىنى بىكار قىلىۋېتىش ئۈچۈن، « وَحِيد » كەلىمىسىنى سۈپەت ئورنىدا ئىشلەتكەن.
« مەن ياراتقان ئۇ ۋاھىدنى ماڭا قويۇۋەت ». ئۇنىڭ ئۆزىنى بىر چاغلايدىغان ھاكاۋۇرلۇقىغا جاۋاپ سۈپىتىدە « ئۇ ۋاھىدنى ماڭا قويۇپ بەر » دەيدۇ ئاللاھ. بۇ بەشىنچى تەرجىمە.
بۇ بەش تەرجىمىنىڭ ھەممىسى توغرا، ئايەت دېمەكچى بولغان مەقسەتكە مۇۋاپىق.
تەرجىمىلەردە ئوخشاشماسلىقلارنى ئۇچرىتىشىڭلار مۇمكىن. بۇ ھەقتە بۇ تەرجىمىلەر بىر – بىرىگە ئوخشاش ئەمەس دەپ ھەيران قېلىشنىڭ ھاجىتى يوق. دېيىلمەكچى بولغان مەقسەتلەردىن بىرنى ئىپادىلىگەن بولسا، بۇنى ئوخشاشماسلىق ئەمەس، مەنا بايلىقى نوقتىسىدىن چۈشۈنۈش كېرەك. بۇ بىزگە زەخمەت ئەمەس، رەھمەتتۇر. مانا بۇ ئۇلاردىن بىر مىسال.
بۇ ئايەت نېمە ئۈچۈن رەسۇلۇللاھقا دېيىلگەن؟
ئاللاھ رەسۇلۇللاھقا ئىلھام بەرمەكتە، ئۇنىڭغا ئۆزىنىڭ يار – يۆلەك بولىدىغانلىقىنى بىلدۈرمەكتە. سەن بۇلارنىڭ گەپ – سۆز، قىلمىشلىرىغا پەرۋا قىلما، ئۇلارنىڭ ئەدىۋىنى مەن ئۆزەم بېرىمەن. ئۇلار لايىق بولغان جازانى مەن بېرىمەن ، دېمەكتە. يەنى مۇرسەلات سۈرىسى 18 – ئايەتتە دېيىلگەندەك:
كَذَلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ – مۇجرىملارنىڭ جازاسىنى بىز بېرىمىز.
ئىنسانلارنىڭ ئاللاھ قا قارشى قىلغان گۇناھلىرىنىڭ جازاسىنى ئاللاھ بېرىدۇ، ئىنسانلار بېرەلمەيدۇ. ئۇلارغا جازانى مەن بېرىمەن دەيدۇ ئاللاھ.
رەسۇلۇللاھقا، سەن ئۇلارغا جازا بېرىمەن دەپ ئۆزەڭنى ئاۋارە قىلما، ئۇ مېنىڭ ئىشىم، سەن ۋەزەىپەڭنى ئادا قىل، دەيدۇ ئاللاھ. بۇ ئارقىلىق رەسۇلۇللاھنىڭ ۋەزىپە دائىرىسىنى كۆرسىتىپ بەرمەكتە، رەسۇلۇللاھقا ۋە ئۇ ئېلىپ كەلگەن ۋەھىيگە قارشى چىققانلارنى قورقۇتماقتا، مەھشەر كۈنىدە بۇ ھاياتتا قىلغان بارچە قىلمىشدىن جاۋاپ بېرىدىغانلىقىنى ئەسكەرتمەكتە.
گەرچە بۇ يەردە بۇ ئايەتلەر ۋەلىد بىن مۇغىرە ھەققىدە نازىل بولغان بولسىمۇ، ئەمما ئوچۇق ھالدا ئۇنىڭ ئىسمى تىلغا ئېلىنمايدۇ. قۇرئاندا، شەخس ئىسمى ھەققىدە كۆپ توختالمايدۇ، ئۇ ئوبراز ۋەكىللىك قىلغان قىلمىش، خاراكتېر ھەققىدە توختىلىدۇ. مەسىلەن، قۇرئانغا كۆرە، ۋەلىد بىن مۇغىرە بىر كىشىدىن ئىبارەت، ئەمما ئۇنىڭ ئىزىدىن ماڭغانلارنىڭ ھەددى ھېسابى يوق. پىرئەۋن ئۆلدى، ئەمما پىرئەۋىنچىلىك داۋاملىشىۋاتىدۇ. ئەبۇ لەھەب ئۆلدى، ئەمما ئەبۇ لەھەبچىلىك داۋاملىشىۋاتىدۇ. ۋەلىد بىن مۇغىرە ئۆلدى، لېكىن ئۇنىڭ ئىزىدىن ماڭغانلار داۋاملىشىۋاتىدۇ، كۈنىمىزدىمۇ مەۋجۇت.
شۇڭا قىسسەلەردە ئىسىملار ھەققىدە ئەمەس، ئۇ دېمەكچى بولغان مەقسەتكە دىققەت قىلىش كېرەك.
گەرچە بۇ بۆلەكتە دېيىلمەكچى بولغان سۆز بىر كىشى ( ۋەلىد بىن مۇغىرە ) ئۈسىتىدىن دېيىلىۋاتقان بولسىمۇ، 11 – ئايەتتە خىتاپ كۆپلۈك شەكلىدە كەلگەن. بۇنىڭغا ئوخشاش بىر خىتاپ يەنە قەلەم سۈرىسى 44 – ئايەتتە كەلگەن:
فَذَرْنِي وَمَنْ يُكَذِّبُ بِهَذَا الْحَدِيثِ – بۇ سۆز ( قۇرئان ) نى ئىنكار قىلغانلارنى ماڭا قويۇۋەتكىن.
شۇڭا قۇرئان بىر كىشى ياكى بىر مىسال ئۈستىدىن كۆپچىلىككە خىتاپ قىلىدۇ. بۇ سەۋەپتىن قۇرئاندىكى خىتاپلارنى مەلۇم شەخس ياكى قەۋمگە مەھكۇم قىلىپ تارىخقا ئايلاندۇرۇپ قويۇشقا بولمايدۇ.
بۇ يەردە دېمەكچى بولغان مەقسەت كاپىرلار ئۈستىدىن بېرىلىۋاتقانلىقى ئۈچۈن، كۆپىنچى كىشىلەر ئۆزىگە ئېلىپ كەتمەيدۇ. ئىچىمىزدىن بۇنى ئىنكار قىلغانلار بارمۇ – يوق؟ بۇ ھەقتە كۆپ ئويلىنىپ كەتمەيدۇ. ھالبۇكى، كۈنىمىزدە كىشىگە ئايەت بىلەن خىتاپ قىلساڭ؛ سەن بۇ مەسىلىدە مۇنداق ئويلايسەن، ئەمما قۇرئاندا بۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك مۇنداق بىر ئايەت بار، دېسەڭ، ھېچ تەپ تارتماستىن « ئۇ ئايەتنى قوي، ماڭا ئايەتتىن سۆز قىلما. ماڭا مۇنچىلىك ئايەتتىن دەلىل كەلتۈرسەڭمۇ ئۇنىڭغا ئىتىۋار قىلمايمەن » دەپ جاۋاپ بېرىدۇ. ئۇ كىشىگە ئايەت ئوقۇساڭ، چىراي ئىپادىلىرى ئۆزگۈرۈپ كېتىدۇ. بۇنداق كىشىلەر بىلەن ئۇچرىشىپ قالسىڭىز، ئۇنىڭغا ھەج سۈرىسىنىڭ 72 – ئايىتىنى ئەسكەرتىپ قويۇپ، ئىشىڭىزنى قىلىۋېرىڭ، ئۇنىڭ بىلەن ئاۋارە بولماڭ. ئۇلار سىزدىن ھەقىقەتنى ئاڭلاشتىن قورقىدۇ ۋە خاتالىرى بىلەن مەغرۇرلىنىپ قېلىۋېرىدۇ. شۇڭا، سىزدىن توغرىسىنى ئاڭلاشقا قىزىقمايدۇ.
وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آَيَاتُنَا بَيِّنَاتٍ تَعْرِفُ فِي وُجُوهِ الَّذِينَ كَفَرُوا الْمُنْكَرَ يَكَادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذِينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ آَيَاتِنَا قُلْ أَفَأُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذَلِكُمُ النَّارُ وَعَدَهَا اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
كاپىرلارغا بىزنىڭ روشەن ئايەتلىرىمىز ئوقۇپ بېرىلسە، ئۇلارنىڭ چېھرىلىرىدە ( قوشۇمىسى تۈرۈلگەنلىكتىن ) ئىنكار قىلغانلىقىنى كۆرىسەن، ئۇلارنىڭ بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئوقۇپ بەرگۈچىلەرگە ھۇجۇم قىلغىلى تاس قالغانلىقىنى كۆرىسەن، ئېيتقىنكى، « سىلەرگە مەن بۇنىڭدىنمۇ يامانراقىنى ئېيتىپ بېرەيمۇ؟ ئۇ دوزاختۇر. ئاللاھ ئۇنى كاپىرلارغا ۋەدە قىلدى، ئۇلار قايتىپ بارىدىغان جاي نېمىدېگەن يامان! ».
قۇرئاندا دېيىلمەكچى بولغان مەقسەت شەخىسلەر ئۈستىدىن ئەمەس، خاراكتېرى، قىلمىش ئۈستىن بايان قىلىنىدۇ. مۇددەسسىر 12 – ئايەت بۇنىڭ مىسالى.
وَجَعَلْتُ لَهُ مَالًا مَمْدُودًا – ئۇنىڭغا نۇرغۇن مال بەردىم. يەنى ۋەلىد بىن مۇغىرە ۋە ئۇنىڭغا ئوخشاشلارغا نۇرغۇن مال بەردىم دەيدۇ ئاللاھ.
مَمْدُودًا – كەلىمىسى « ئۈزلۈكسىز كۆپەيگەن، ئازىيىپ قالمايدىغان » دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ ئارقىلىق ۋەلىد بىن مۇغىرە ( ۋە شۇنىڭغا ئوخشاشلار )نىڭ مال – مۈلكىنىڭ ھەر يىلى كۆپىيىپ ماڭغانلىقىنىمۇ بىلدۈرىۋاتىدۇ.
بۇ ئايەتتە ئۇ مال مۈلۈكنى كىمنىڭ بەرگەنلىكىنى ئەسكەرتىپ وَجَعَلْتُ لَهُ– مەن بەردىم، دەيدۇ ئاللاھ. بۇ ئارقىلىق ھېچكىم بۇ مال مېنىڭ ئىدى دېمىسۇن، دەيدۇ.
مالنى بەرگۈچىنى ئۇنتۇپ قالساڭ، ئۆزەڭنىڭ بىر ئامانەتچى ئىكەنلىكىڭنى ئۇنتۇپ، مالنىڭ ئىگىسى دەپ ئويلاپ قالىسەن؛ مالنىڭ سېنىڭ ئىكەنلىكىنى، ئۇنى مەن قولغا كەلتۈردۈم دەپ ئويلاپ قالىسەن. بۇنداق ئويلاپ قالغانلار، مالنىڭ خوجايىنى بولمايدۇ، مالغا ئائىت بولۇپ قالىدۇ. كىشى مالغا ئىگە بولۇپ، ئۇنى ئاللاھ يولىدا شەرتىگە ماس ھالدا سەرپ قىلغان بولسا، مەھشەردە ئۇ سەرپ قىلغان ماللىرىنىڭ پايدىسىنى كۆرىدۇ. ئەگەر ئۇنداق قىلمىغان بولسا، مەھشەردە ئۇ مال ئۇنىڭغا بالا بولىدۇ، بۇنى ئۇنتۇماسلىق كېرەك.
بۇ ئايەتتە ئاللاھ ئىنسانلارنىڭ زېھنىگە مالنى بەرگۈچىنىڭ « ئاللاھ » ئىكەنلىكىنى سىڭدۈرۈشنى مەقسەت قىلماقتا ۋە مالنى مەن ئۆزەم تاپتىم دېگۈچىلەرنى ئاگاھلاندۇرماقتا.
بىر ئىنسانغا بېرىلگەن مالنىڭ كۆپلىكىنى ئۇنىڭ پايدىسىغا دەپ قارىماسلىق كېرەك. چۈنكى، بۇ مال ئامانەتتۇر. كۆپ مالنىڭ ھېسابىمۇ شۇنىڭغا ماس ھالدا ئېغىر بولىدۇ. مال – مۈلۈكنىڭ كۆپلىكى پەخىرلىنىش سەۋەبى ئەمەس. شۇنى ئۇنتۇماڭ، سىزگە بېرىلگەن مالنىڭ ھەر سىنتىدىن جاۋاپكارلىققا تارتىلىسىز. ئۇنى ئاللاھ يولىدا سەرپ قىلىپ ئازايتىش، ئاخىرەتتە شۇ كىشىنىڭ ھېسابىنى ئاسانلاشتۇرۇشقا پايدىلىق بولىدۇ، بۇ ئەڭ توغرا بولغان پوزىتسىيەدۇر.
قۇرئاندا، مال ئەخلاقى، ئىنفاق ئەخلاقى ۋە مالدىن بىرگە بەھرىمان بولۇش ئەخلاقىغا مۇناسىۋەتلىك نۇرغۇن ئايەت بار. بۇ ئايەتلەر ئەستايىدىللىق بىلەن ئوقۇلغان ۋاقىتتا كىشىگە پايدا قىلىدۇ، قىلىشقا تىگىشلىك ئىشىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
وَبَنِينَ شُهُودًا – ئۇنىڭغا كۆز ئالدىدا تۇرىدىغان ئوغۇللار بەردىم.
بۇ ئايەتتە پەرزەنتنىڭ كۆپلىكى بىلەن پەخىرلىنىش، كۆپلىك بىلەن پەخىرلىنىش ئىكەنلىكى بايان قىلىنغان.
وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ (1) الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ (2)
مال – مۈلكىنى يىغىپ، بىرىكتۈرگەن ۋە ئۇنى توختىماي ساناپ ئولتۇرغان كىشىلەر ( ھۇمەزە سۈرىسى ).
بۇلار ھاكاۋۇرلۇق قىلىپ، ھەر خىل قاش – كۆز، قول ھەرىكەتلىرى بىلەن كىشىلەرنى مەسخىرە قىلاتتى. كىشىلەرنىڭ غورۇرىغا تىگەتتى. ئىنسانلارنىڭ غورۇرىغا چىقىلغان، ئۇلارنى كەمسىتكەنلەرنىڭ بارىدىغان جايى ھۇتەمە جەھەننىمىدۇر. « ھۇتەمە – داغلىغان، سۆڭەكتىنمۇ ئۆتۈپ كەتكەن » دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ ئالەمدە كىم كىمنىڭ غورورىنى سۇندۇرغان بولسا، بىلسۇنكى، ئۇ ئالەمدە ھۇتەمە جەھەننىمىدە شىددەتلىك ئازاپقا دۇچار بولىدۇ.
قۇرئاندا تەكاسۇر سۈرىسى بار، بىلىسىلەر.
أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ
كۆپلىك، كۆپەيتىش تۇيغۇسى ئۇلارنى شۇنچە غەپلەتتە قالدۇردىكى، يەنى مەككىلىك مۇشرىكلەر ئۈستىدىن ھەممە كىشىگە خىتاپ قىلىۋاتىدۇ. كۆپلىك، كۆپەيتىش تۇيغۇسى سىلەرنى شۇنچە مەغۇل ئەتتىكى:
حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ
تاكى مازارلىقلارنى زىيارەت قىلغىنىڭلارغا قەدەر. يەنى ئۆلۈپ مازارغا كىرگىچە مال – مۈلۈك، پەرزەنت كۆپلىكى تۇيغۇسى بىلەن ھاياتىڭلار ئۆتۈپ كەتتى. بۇ سىلەر ئۈچۈن بىر پالاكەت بولدى.
تەكاسۇر سۈرىسىنىڭ داۋامىدىكى كىشىنى چۆچۈتىدىغان ئايەتلەر بۇ ھەۋەسنىڭ، خىرسنىڭ نەتىجىسىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ. ۋاقىت مۇناسىۋىتى بىلەن مەن ئۇ ھەقتە توختالمايمەن. بىر ئايەتنى ئەسكەرتىپ ئۆتۈپ كېتەي، ھەدىد سۈرىسى 16 – دىن 20 – ئايەتكىچە بولغان بۆلەكتە، 20 – ئايەتتە ئاللاھ بەش نوقتىغا كىشىنىڭ دىققىتىنى بۇرايدۇ. سىلەردىن ئۆيگە قايتىپ بارغاندا « بىزگە نېمە دەۋاتىدۇ؟ » دېگەن سۇئالنى ئۆزىڭىزگە قويغان ئاساستا 16 – ئايەتتىن باشلاپ ئوقۇپ بېقىشىڭلارنى ئۆتۈنىمەن. مەن ئۇ تېمىغا كىرسەم، بۇ دەرسىمىز تۈگىمەي قالىدۇ. مەن 20 – ئايەتنى ئوقۇيمەن.
اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَزِينَةٌ وَتَفَاخُرٌ بَيْنَكُمْ وَتَكَاثُرٌ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآَخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ (20)
« بىلىڭلاركى، دۇنيا تىرىكچىلىكى ئويۇندىن، (كىشىنى ئاخىرەتتە غەپلەتتە قالدۇرىدىغان) مەشغۇلات ( يەنى كۆڭۈل ئېچىش )تىن، زىبۇزىننەتتىن، ئۆزئارا پەخىرلىنىشتىن، پۇل ـ مال، پەرزەنت كۆپەيتىپ پەخىرلىنىشتىن ئىبارەتتۇر، (بىرەر يېغىش بىلەن ئۆستۈرگەن) ئۆسۈملۈكى دېھقانلارنى خۇرسەن قىلغان يامغۇرغا ئوخشايدۇ، ئاندىن ئۇ ئۆسۈملۈك قۇرۇپ قالىدۇ، ئۇنىڭ سارغىيىپ قالغانلىقىنى كۆرۈسەن، ئاندىن ئۇ يەنچىلگەن چۆپكە ئايلىنىدۇ. ئاخىرەتتە (كۇففارلار ئۈچۈن) قاتتىق ئازاب بار، (ياخشى بەندىلەر ئۈچۈن) اﷲ نىڭ مەغپىرىتى ۋە رازىلىقى بار، دۇنيا تىرىكچىلىكى پەقەت (غاپىل ئادەم) ئالدىنىدىغان بەھرىمەن بولۇشتۇر » ( 20 ).
ئايەتتە ئاللاھ بۇ دۇنيا ھاياتىنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى ئەڭ ئىخچام شەكىلدە بەش نەرسە يىغىنچاقلىغان. يەنى ئويۇن، كۆڭۈل ئېچىش، زىبۇزىننەتتىن، ئۆزئارا پەخىرلىنىشتىن، پۇل ـ مال ۋە پەرزەنت كۆپەيتىپ پەخىرلىنىشتىن ئىبارەت. شۇنداق ئەمەسمۇ؟ ھاياتىمىزغا قاراپ باقايلى. ھاياتقا بۇ نوقتىلاردىن قارايمىز، مال – مۈلكىمىز تېخىمۇ كۆپ بولسۇن، بالىلىرىمىز كۆپ بولسۇن ياكى ئورۇنسىز ياسىنىشلار.
ئورۇنسىز ياسىنىش دېگەندە بىر ئىش ئىسىمغا كېلىپ قالدى، بىر كۈنى بىر تېلېۋېزۇ قانىلىدا سۆھبەت پروگراممىسىغا قاتنىشىش ئۈچۈن باردىم. گرىمچىك گرىم قىلىش ئۈچۈن يېنىمغا كەلدى. نېمە ئىش قىلىسەن دېسەم، تېخىمۇ چىرايلىق قىلىش ئۈچۈن گرىم قىلىمەن دەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن « بۇ ئارقىلىق نېمىنى يوشۇرماقچى، مەن ئۈچۈن صِبْغَةَ اللَّهِ يېتەرلىك ( ئاللاھ نىڭ بويىقى ماڭا كۇپايە ) » دېدىم. ئۇ باشتا چۈشەنمىدى. « مەن قۇرئان ئەخلاقى بىلەن ئەخلاقلىق بولۇش ئۈچۈن تىرىشىۋاتقان كىشىمەن. نېمىنى يوشۇرماقچى بولىسەن؟ » دېدىم. ئۇ: « ئىكراندا … »، مەن: « ھېچ ۋەقەسى يوق، مەن مۇشۇ پىتى چىقىمەن » دېدىم.
وَمَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً ئاللاھ نىڭ بويىقىدىنمۇ ياخشى بوياق بولامدۇ؟ ( بەقەرە، 138 ).
ماڭا نەچچە قېتىم دېدى، ئۇستاز چېچىڭىزنى بويساق دەپ. نېمىشقا؟ بۇلارنى ئاقارتقۇچى ئاللاھ دۇر. ئاللاھ ئاقىرىشىنى مۇۋاپىق كۆرۈپتۇ، ئامەننا. ماشىنىنىڭ تاشقى كۆرنۈشىنى قانچە چىرايلىق قىلغان بىلەن، موتۇرى بۇزۇق بولسا، ئۇنىڭ نېمە پايدىسى. شۇڭا تاشقى كۆرنۈشىڭدىن زىيادە، ئىچكى كۆرنۈشىڭگە دىققەت قىل. ئاياللارنىڭ ھۆسۈن تۈزەش ئىشلىرىنى پەقەت چۈشىنەلمىدى. ئەگەر ئېلىۋېتىشى زۆرۈر بولغان بىر نەرسە بولسا، ئۇنىڭ يولى باشقا. ئەمما نۇرمال بىر ئىنساننىڭ ئۇ يەر، بۇ يىرىنى ئۆزگەرتىشىنى ھېچ بىلەلمىدىم، ئاللاھ نىڭ بۇ ئەسىرىنىڭ قەيىرىنى ياقتۇرمىدىڭ سەن؟ بەزىلەر باشقىچە كۆرنۈش ئۈچۈن، بۇرۇنىدا ھۆسىن تۈزەش ئوپراتسىيىسى قىلدۇرىدۇ. ئەگەر نەپەس يولىدا بىر مەسىلە بولسا، ئۇنى داۋالات، بولمىسا بۇنىڭ بىلەن ھەپىلەشمە. « بۇرۇن » ھەققىدە ئاللاھ نېمە دەيدۇ، بۇنى ئەسكەرتىپ قوياي. بۇ دۇنيادا بۇرنۇڭنى سۈرۈتكۈزۈپ يۈرمە. نىسا 119 – ئايەتتە نېمە دەيدۇ، بۇنىڭغا بىر قاراپ باق:
لَعَنَهُ اللَّهُ وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا (118) وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَلَآَمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آَذَانَ الْأَنْعَامِ وَلَآَمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَمَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطَانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُبِينًا(119)
اﷲ شەيتاننى رەھمىتىدىن يىراق قىلدى، شەيتان ئېيتتى: «مەن ئەلۋەتتە سېنىڭ بەندىلىرىڭدىن مۇئەييەن ساندىكىلەرنى ئىگىلەيمەن [118]. شۇنداقلا چوقۇم ئۇلارنى ئازدۇرىمەن، ئۇلارنى خام خىيال قىلدۇرىمەن (يەنى ھايات ئۇزۇن، قىيامەت، ھېساب ئېلىش يوق دېگەندەك باتىل ئەقىدىلەرنى كۆڭلىگە سالىمەن)، ئۇلارنى چوقۇم چاھار پايلارنىڭ (بۇتلارغا نەزەر قىلىپ بەلگە ئۈچۈن) قۇلاقلىرىنى يېرىشقا بۇيرۇيمەن، ئۇلارنى چوقۇم اﷲ نىڭ مەخلۇقاتىنى ئۆزگەرتىۋېتىشكە (يەنى قۇللارنى ئاختا قىلىش، ئۇلارغا مەڭ ئويدۇرۇشقا ئوخشاش) ئىشلارغا بۇيرۇيمەن». كىمكى اﷲ نى قويۇپ شەيتاننى دوست تۇتىدىكەن، ئۇ (دۇنيا ۋە ئاخىرەتتە) ئوپئوچۇق زىيان تارتقان بولىدۇ [119].
يۇقىرىدىكى ئايەتتە شەيتان ئېنىق قىلىپ ئۆزىگە ئەگەشكەنلەرگە، ئاللاھ ياراتقان نەرسىنى ئۆزگەرتىۋېتىشكە بۇيرىيدىغانلىقىنى ئېيتتى. قىلغان ئىشىڭىز كىمنىڭ بۇيرىقىغا ماس كېلىۋاتىدۇ، بۇنىڭغا بىر قاراپ بېقىڭ.
سَنَسِمُهُ عَلَى الْخُرْطُومِ – ئۇنىڭ بۇرنىنى داغلاپ بەلگە سالىمىز ( قەلەم، 16 ).
يىغىنچاقلىساق، ئورۇنسىز زىننەتلىنىش، ماختىنىش پىشىدىن ماڭماسلىق كېرەك.
مېنىڭ مانچىلىك مېلىم بار دەپ پەخىرلەنمە. پەخىرلىنىدىغان ئىشىڭ بولسا، ئىنفاق قىلغان ماللىرىڭ بىلەن پەخىرلەنگىن.
پەرزەنتىڭنىڭ كۆپ بولىشى بىلەن ماختانما. بۇلاردىن قانچىلىكىنى ئاللاھ يولىغا بېغىشلىيالىدىڭ؟ بولسا بۇنىڭ بىلەن پەخىرلەنگىن. ھامىلە ۋاقتىدا قورسقىدىكى پەرزەنتىنى ئاللاھ قا نەزىر قىلالىغان ھاننەدەك بولالىدىڭمۇ؟ مەريەمگە ئوخشاش ئاللاھ قا بېغىشلانغان پەرزەنتىڭ بارمۇ؟ سانى مۇھىم ئەمەس، بىر نەپەر بولسۇن، ئۈمىد قىلىنغان تۈردىن بولسۇن. سەن بۇنىڭغا قارا.
دۇنيا ھاياتىنى ئويۇن، كۆڭۈل ئېچىش، زىبۇزىننەتتىن، ئۆزئارا پەخىرلىنىش، پۇل ـ مال ۋە پەرزەنت كۆپەيتىپ پەخىرلىنىشكە ئايلاندۇرۇپ قويمايلى. بۇ ھەقتە توختالغان ئايەتنىڭ ئاخىرىدا جانابى ئاللاھ مۇنداق دەيدۇ:
كَمَثَلِ غَيْثٍ أَعْجَبَ الْكُفَّارَ نَبَاتُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَكُونُ حُطَامًا وَفِي الْآَخِرَةِ عَذَابٌ شَدِيدٌ وَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانٌ وَمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ
بۇ (بىرەر يېغىش بىلەن ئۆستۈرگەن) ئۆسۈملۈكى دېھقانلارنى خۇرسەن قىلغان يامغۇرغا ئوخشايدۇ، ئاندىن ئۇ ئۆسۈملۈك قۇرۇپ قالىدۇ، ئۇنىڭ سارغىيىپ قالغانلىقىنى كۆرۈسەن، ئاندىن ئۇ يەنچىلگەن چۆپكە ئايلىنىدۇ. ئاخىرەتتە (كۇففارلار ئۈچۈن) قاتتىق ئازاب بار، (ياخشى بەندىلەر ئۈچۈن) اﷲ نىڭ مەغپىرىتى ۋە رازىلىقى بار، دۇنيا تىرىكچىلىكى پەقەت (غاپىل ئادەم) ئالدىنىدىغان بەھرىمەن بولۇشتۇر.
بۇ سەۋەپتىن ئاللاھ ئالئىمران سۈرىسىنىڭ 14 – كەھف 46 – ئايىتىدە بىزگە توغرا يولنى كۆرسىتىپ مۇنداق دەيدۇ:
زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ذَلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآَبِ
ئاياللار، ئوغۇللار، ئالتۇن ـ كۈمۈشتىن توپلانغان كۆپ ماللار، ئارغىماقلار، چارۋىلار ۋە ئېكىنلەردىن ئىبارەت كۆڭۈل تارتىدىغان نەرسىلەرنىڭ مۇھەببىتى ئىنسانلارغا چىرايلىق كۆرسىتىلدى. ئۇلار دۇنيا تىرىكچىلىكىدە مەنپەئەتلىنىدىغان (باقاسى يوق) شەيئىلەردۇر؛ اﷲ نىڭ دەرگاھىدا بولسا قايتىدىغان گۈزەل جاي (يەنى جەننەت) باردۇر (شۇنىڭ ئۈچۈن باشقىغا ئەمەس، جەننەتكە قىزىقىش كېرەك).
الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا (46)
ماللار ۋە بالىلار دۇنيا تىرىكچىلىكىنىڭ زىننىتىدۇر، باقى قالىدىغان ياخشى ئەمەللەرنىڭ ساۋابى رەببىڭنىڭ نەزرىدە تېخىمۇ ياخشىدۇر، ئۈمىد تېخىمۇ چوڭدۇر.
يىغىنچاقلىساق، ئالئىمران 14، كەھف 46، تەكاسۇر سۈرىسىنىڭ ئالدىنقى ئىككى ئايىتى، ھەدىد 20، مۇددەسسىر سۈرىسنىڭ 13 – ئايىتى، مال – مۈلۈك يىغىش، كۆپ پەرزەنتلىك بولۇش نوقتىسىدە دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك نوقتىنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى ئۆگتىدۇ. ھاياتقا قۇرئان نوقتىسىدىن قارىسىڭىز، بۇ شەكىلدە كۆرىسىز. ئەگەر ئۇنداق بولمىسا، نېمە بىلەن پەخىرلىنىشىڭىزنى بىلەلمەي قالىسىز.
بۇ يەردە شۇنى ئەسكەرتىپ ئۆتۈپ كېتەي، پەرزەنتلىرىمىزنى ياخشى كۆرمەمدۇق؟ تەبىئىيكى، ياخشى كۆرۈشىمىز كېرەك. مال – مۈلكىمىز بولسا، ئۇنى ياخشى كۆرمەمدۇق؟ تەبىئىيكى، ئۇنىمۇ ياخشى كۆرىمىز. چۈنكى، ئاللاھ يولىدا سەرپ قىلىنغان مال، بىزنىڭ جەننەت ئوزۇقىمىز بولىدۇ. بۇ نوقتىدا ئۇلارغا ئەھمىيەت بېرىشىمىز كېرەك. لېكىن، شۇنى ئۇنتۇماسلىق كېرەك، نېمىنى ياخشى كۆرىشىمىزدىن قەتئىينەزەر، ئۇنى بىر ھەۋەسكە، كور خۇمارغا ئايلاندۇرۇپ قويماسلىقىمىز، پۇتۈن ۋۇجۇدىمىز بىلەن ئۇنىڭغا بېرىلىپ كەتمەسلىكىمىز لازىم. ئەگەر ئۇ نەرسىلەرگە بولغان مۇھەببەت، ئۇنىڭغا بېرىلىپ كېتىشكە ئايلىنىپ قالغاندا، ئىشتىن چاتاق چىقىدۇ. ئاز مۇھەببەت باغلاش كېرەك بولغان نەرسىگە پۈتۈن ۋۇجۇدىڭىز بىلەن بېرىلىپ كېتىدىغان؛ پۈتۈن ۋۇجۇدىڭىز بىلەن ياخشى كۆرۈشكە تىگىشلىك بولغاننى ئاز ياخشى كۆرىدىغان بولۇپ قالىسىز.
ياخشى كۆرۈشتە، ئاللاھ نى ھەممىدىن بەك ياخشى كۆرۈشتىن ئىبارەت بۇ نوقتىنى ئەستىن چىقىرىپ قويماسلىق كېرەك.
مۇمتەھىنە سۈرىسى بۇ نوقتىدا بىزگە نېمىنى قانچىلىك ياخشى كۆرىشىمىز ھەققىدە يول كۆرسىتىدۇ.
« ئاشىقنىڭ كۆزى كوردۇر » دەيدىغان گەپ بار. بىر نەرسىنى ھەددىدىن زىيادە ياخشى كۆرۈپ كەتسىڭىز، ئۇنىڭدىكى كەمچىللىكنى كۆرمەي قالىسىز، كۆزىڭىزى كۆرۈنمەي قالىدۇ. شۇڭا، سۆيگۈ ۋە مۇھەببەتنىمۇ تىزگىنلەش كېرەك. چۈنكى، ۋاقتى كەلگەندە، شۇنداق ياخشى كۆرگەن بىرىنى ياخشى كۆرمەيدىغان بولۇپ قېلىشىڭىز مۇمكىن. بەزىدە نەپرەتلىنىدىغان بىرسىنى ياخشى كۆرىدىغان بولۇپ قېلىشىڭىز مۇمكىن. بۇ نوقتىدا رەسۇلۇللاھ نىڭ قانداق يول تۇتۇش ھەققىدىكى ھەدىسىنى سۆزلەپ ئۆتكەنىدۇق.
وَمَهَّدْتُ لَهُ تَمْهِيدًا – ئۇنىڭ ئابرويىنى يۇقىرى كۆتۈردۇم ( ئۇنىڭغا ھەر تۈرلۈك ئىمكاننى بەردىم ).
مَهَّد بۆشۈك دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. بۆشۈك بىر بوۋاق ئۈچۈن بارلىق ئىمكاننى، يەنى مۇھاپىزەت قىلىنىش، ئاتا – ئانىنىڭ كۆز ئالدىدا بولۇشنى تەمسىل قىلىدۇ. بىر بوۋاق ئۈچۈن بۆشۈك قەلئەگە ئوخشايدۇ.
بۇ كىشىگە ئاللاھ ئۇنىڭغا كېرەك بولغان ھەر نەرسىنى بەرگەنلىكىنى بۇ ئايەتتە بايان قىلىۋاتىدۇ. لېكىن بۇ كىشى بۇ نېمەتلەرگە تۇزكورلۇق قىلغان.
بۇ كىشى ئۆز ۋاقتىدا ئۆزىنى قۇرەيشنىڭ « رەيھان » ى، « گۈلى » دەيدىكەنتۇق. ئاللاھ ئۇنىڭغا، بۇلارنىڭ ھەممىسىنى سەن ئۆزەڭ قولغا كەلتۈرمىدىڭ، بۇلارنى ساڭا مەن بەردىم دەيدۇ.
ئىمكانلارنىڭ ئارقىسىدا، نېمەتنىڭ ئارقىسىدا بۇنى بەرگۈچى ئاللاھ نى كۆرەلمىگەن كىشى ئەڭ چوڭ مۇسرىپتۇر ( ئىسراپخوردۇر ). ئىسراپ پەقەت مال – مۈلۈكنى، قولىدىكى ئىمكانىيەتنى ئاللاھ يولىدا سەرپ قىلماسلىق ئەمەس. بۇ نېمەت ۋە ئىمكانلارنىڭ ئارقىسىدا ئاللاھ نىڭ بارلىقىنى كۆرمەسلىكمۇ بىر ئىسراپتۇر. بۇ ئايەتتە، مانا بۇنى دەۋاتىدۇ.
ثُمَّ يَطْمَعُ أَنْ أَزِيدَ – بۇلار يەتمىگەندەك، ئۇ يەنە چىن دىلىدىن تېخىمۇ كۆپ بېرىشىمنى تەمە قىلىدۇ ( 15 ).
بۇ نوقتىدا فەجر سۈرىسى 15 – 16 – ئايەتكە قاراپ باقايلى:
فَأَمَّا الْإِنْسَانُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَكْرَمَهُ وَنَعَّمَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَكْرَمَنِ (15) وَأَمَّا إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ فَيَقُولُ رَبِّي أَهَانَنِ (16)
رەببى ئىنساننى سىناپ ئەزىز قىلسا ۋە ئۇنىڭغا نېمەت بەرسە، ئۇ: « رەببىم مېنى ئەزىز قىلدى » دەيدۇ. رەببى ئىنساننى سىناپ رىزقىنى تار قىلسا، ئۇ: « رەببىم مېنى خار قىلدى » دەيدۇ.
ئىنساندا قۇرئان ئۆگەتكەن مال – مۈلۈك ئەخلاقى بولسا، مال – مۈلۈك ئۇنىڭ ئۈچۈن بىر نېمەتتۇر. ئەگەر ئۇنداق بولمىسا، ئۇ مۇسىبەتنىڭ خەۋەرچىسىدۇر. بۇنى بىلىش لازىم.
رەسۇلۇللاھ قا نىسبەت بېرىلگەن بىر رىۋايەتتە رەسۇلۇللاھ ھەر ئىنساندا مەۋجۇت بولغان مال – مۈلۈك ئەخلاقى نوقتىسىدىكى بىر مەسىلىگە كىشىنىڭ دىققىتىنى تارتقان:
« ئىنساننىڭ ئىككى ۋادى تولغۇدەك ئالتۇنى ياكى مېلى بولسا، يەنە ئۈچىنچىسىنى ئىستەيدۇ. ئۈچىنچىسى بولسا، تۆتىنجىسىنى ئىستەيدۇ. ئىنساننىڭ كۆزىنى / قارنىنى پەقەت تۇپراق تويغۇزىدۇ ».
ھەممىڭلارغا مەلۇم، يېقىندا بىر پادىشاھ ئۆلدى. ئۇنى ئىككى مېتىر خەسە بىلەن ئۇزۇتۇپ قويدى. پادىشاھلىقى، مال – مۈلكى قالدى.
بۇ ھاياتتا قولىڭىزدىن كەلسە، ئىبراھىم ئەلەيھىسسالامغا ئوخشاش ياخشى خىسلەت بىلەن ياد قىلىنىدىغان بىر ئىزىڭىز قالسۇن، ئىبراھىم ئەلەيھىسسالامنىڭ دۇئاسىغا ئوخشاش بىر دۇئايىڭىز بولسۇن:
يا رەببى! مېنىڭ ئىسمىمنى بەندىن كېيىنكىلەرگە بىر ساداقەت نىشانى قىلغىن!
مانا مۇشۇنداق بىر ئىسىم قالدۇرالامسىز؟ ئىبراھىمى ھايات مانا بۇ. ئىبراھىمى بىر ھاياتىڭىز بولسۇن.
يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان ھەدىستە ئىپادىلەنگەن قانائەتسىزلىك بۇ ۋەلىد بىن مۇغىرەدە بار. بۇنىڭغا ئاللاھ مۇنداق جاۋاپ بېرىدۇ:
كَلَّا إِنَّهُ كَانَ لِآَيَاتِنَا عَنِيدًا – ياق، ئەمدى يوق. ئۇ بىزنىڭ ئايەتلىرىمىزگە قارشى چىقتى.
بۇ يەردە ئىككى خىل مەنا بەرگىلى بولىدۇ:
- بۇ كىشى ( دۇنيا ھاياتىدا ) ئايەتلىرىمىزگە قارشى چىقتى.
- بۇ كىشى ( دۇنيا ھاياتىدا ) ئايەتلىرىمىزگە قارشى چىققانىدى.
ئۇنداق، بۇ كىشى مال – مۈلۈكنىڭ تېخىمۇ كۆپ بېرىلىشىنى نەردە تەلەپ قىلىۋاتىدۇ؟
- دۇنيا ھاياتىدا تەلەپ قىلىۋاتقان بولىشىمۇ مۇمكىن.
- ئۆزى ئىشەنمىگەن ئاخىرەت ھاياتىدىمۇ دۇنيا ھاياتىدىكىدىن تېخىمۇ كۆپ بېرىلىشىنى تەمە قىلىۋاتقان بولىشى مۇمكىن.
چۈنكى، ئۆز ۋاقتىدا ئاخىرەتكە ئىشىنىشتە ئىككىلىنىپ قالغانلارمۇ بار ئىدى. بۇمۇ ئۇلاردىن بىرسى بولىشى مۇمكىن.
ئاللاھ ئۇنىڭ بۇ تەمەسىغا قارىتا ھەر ئىككى ئېھتىماللىقنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھالدا قەتئىيلىك بىلەن جاۋاپ بېرىپ، « ياق » دەيدۇ ۋە ئۇنىڭ بۇ پوزىتسىيىسىگە قارىتا مۇنداق جاۋاپ بېرىدۇ:
سَأُرْهِقُهُ صَعُودًا – ئۇنىڭغا قاتتىق ئازابىمنى تېتىتىمەن.
بۇ ئايەتتە تىلغا ئېلىنغان سَأُرْهِقُهُ كەلىمىسى چىقىش قېيىن بولغان بىر تۆپە مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ يەردە مەجبۇرىي ھالدا ئۇ تۆپىگە سۆرەپ چىقىۋاتقان بىر مەنزىرىنى ئىپادىلەيدۇ. بۇ ئايەتتىكى صَعُودًا كەلىمىسى بارغانسىرى قېيىنلاشقان، كۈچەيگەن مەنىسىنى بىلدۈرىدۇ.
ئاللاھ قۇرئاندا جەھەننەم ئازابىنىڭ يىنىكلىتىلمەيدىغانلىقىنى بىلدۈرىدۇ، بۇمۇ ئازابنىڭ بارغانسىرى كۈچىيىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.
بۇ كەلىمىنىڭ يەنە بىر شەكلى جىن سۈرىسىنىڭ 17- ئايىتى تىلغا ئېلىنىدۇ:
لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ وَمَنْ يُعْرِضْ عَنْ ذِكْرِ رَبِّهِ يَسْلُكْهُ عَذَابًا صَعَدًا
كىمكى رەببىڭنىڭ زىكرى ( قۇرئان / تائەت – ئىبادىتى )دىن يۈز ئۆرۈيدىكەن، ئاللاھ ئۇنى قاتتىق ئازاپقا دۇچار قىلىدۇ.
بۇ پەقەت ۋەلىد بىن مۇغىرە بىلەن چەكلىنىپ قالىدىغان خىتاپ ئەمەس، بۇ ئاللاھ نىڭ ئايەتلىرىدىن يۈز ئۆرىگەن بارلىق كىشىلەرگە قارىتىلغان تەھدىتتۇر.
جانابى ئاللاھ سىلەرنى ۋە بىزنى بۇنداق قورقۇنچلۇق ئاقىۋەتتىن ئۆز پاناھىدا ساقلىغاي ( ئامىن! ).
*********************
أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آَمَنُوا أَنْ تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ وَمَا نَزَلَ مِنَ الْحَقِّ وَلَا يَكُونُوا كَالَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ مِنْ قَبْلُ فَطَالَ عَلَيْهِمُ الْأَمَدُ فَقَسَتْ قُلُوبُهُمْ وَكَثِيرٌ مِنْهُمْ فَاسِقُونَ (16) اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يُحْيِي الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآَيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ (17) إِنَّ الْمُصَّدِّقِينَ وَالْمُصَّدِّقَاتِ وَأَقْرَضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعَفُ لَهُمْ وَلَهُمْ أَجْرٌ كَرِيمٌ (18) وَالَّذِينَ آَمَنُوا بِاللَّهِ وَرُسُلِهِ أُولَئِكَ هُمُ الصِّدِّيقُونَ وَالشُّهَدَاءُ عِنْدَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَنُورُهُمْ وَالَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِآَيَاتِنَا أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ (19)
مۆمىنلەرگە ئۇلارنىڭ دىللىرى اﷲ نىڭ زىكرىگە ۋە نازىل بولغان ھەقىقەتكە (يەنى قۇرئان ئايەتلىرىگە) ئېرىيدىغان ۋاقىت يەتمىدىمۇ؟ ئۇلار ئىلگىرى كىتاب بېرىلگەنلەر (يەنى يەھۇدىيلار ۋە ناسارالار) دەك بولمىسۇن، (ئۇلار بىلەن پەيغەمبەرلىرىنىڭ ئارىلىقىدىكى) زاماننىڭ ئۇزىرىشى بىلەن ئۇلارنىڭ دىللىرى قېتىپ كەتتى، ئۇلارنىڭ نۇرغۇنى اﷲ نىڭ ئىتائىتىدىن چىققۇچىلاردۇر [16]. بىلىڭلاركى، اﷲ زېمىننى ئۆلگەندىن كېيىن تىرىلدۈرىدۇ (يەنى قاقاس، قۇرغاق زېمىننى يامغۇر بىلەن كۆكەرتىدۇ)، بىز ھەقىقەتەن سىلەرنى چۈشەنسۇن دەپ سىلەرگە (كامالى قۇدرىتىمىزنى كۆرسىتىدىغان) دەلىللەرنى بايان قىلدۇق [17]. سەدىقە بەرگۈچى ئەرلەرگە، سەدىقە بەرگۈچى ئاياللارغا ۋە اﷲ قا قەرزىي ھەسەنە بەرگۈچىلەرگە (يەنى اﷲ نىڭ رازىلىقىنى تىلەپ، كەمبەغەللەرگە سەدىقە بەرگۈچىلەر، ياخشىلىق يوللىرىغا خۇشاللىق بىلەن پۇل ـ مال سەرپ قىلغۇچىلارغا) ھەسسىلەپ (ساۋاب) بېرىلىدۇ، ئۇلارغا زور مۇكاپات (يەنى جەننەت) بېرىلىدۇ [18]. اﷲ قا ۋ ئۇنىڭ پەيغەمبەرلىرىگە ئىمان ئېيتقانلار ـ ئەنە شۇلار پەرۋەردىگارىنىڭ دەرگاھىدا سىددىقلاردۇر، شېھىتلەردۇر، ئۇلار (ئاخىرەتتە) ساۋابقا ۋە نۇرغا ئىگە بولىدۇ، بىرنىڭ ئايەتلىرىمىزنى ئىنكار قىلغانلار ۋە يالغانغا چىقارغانلار ـ ئەنە شۇلار ئەھلى دوزاختۇر [19] ( سۈرە ھەدىد ).
سۆزلىگۈچى: پروفېسسور دوكتۇر مەھمەت ئوقۇيان
خاتىرلىگۈچى: ئابدۇلئەزىز بەشتوغراق