ھاققا سۈرىسىنىڭ قىسقىچە مەزمۇنى

سۈرە بىرىنچى ئايەت بىلەن ئاتالغان:

« ( بولىشى ئېنىق ) قىيامەت. قىيامەت نېمىدۇر؟ قىيامەتنىڭ نېمە ئىكەنلىكىنى قانداق بىلەلەيسەن؟ » ( 1 – 3 ).

پەقەت بۇ يەردىلا ئىشلىتىلگەن « ئەل – ھاققا » كەلىمىسى، « ھەقىقەتنىڭ پۈتۈن ئامىللىرى بىلەن روياپقا چىقىشى » دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ. ھەقىقىي ماھىيىتى بىلەن ئەمەلىيلىشىدىغان بىر ھەقىقەتتىن ئالدىنئالا مەلۇمات بېرىدۇ. مەزكۇر سۈرە قۇرئاندىكى قىيامەت ۋە ئاخىرقى سائەت ياكى ئىلاھىي بارلىققا كېلىش ۋە بۇزۇلۇش ( كەۋن ۋە فەساد ) ھەقىقىتىنى بايان قىلغان 14 سۈرىدىن بىرى.

نازىل بولۇش سەۋەبى ھەققىدىكى رىۋايەتلەرگە قارىغاندا، بۇ سۈرە رەسۇلۇللاھنىڭ زامانىدىلا « ھاققا » ئىسمى بىلەن ئاتىلىشقا باشلىغان. دەسلەپكى مەزگىلدىكى قۇرئان نازىل بولۇش تەرتىپلىرىدە پەيغەمبەرلىكنىڭ 9 – يىلىغا ئائىت بولغان مۈلك سۈرىسىنىڭ ئارقىسىغا، مۈلك – مائارىج سۈرىلىرى ئارىسىغا تىزىلغان. لېكىن، سۈرە مەزمۇنلىرى ئاساس قىلىنغان يەنە بىر تىزىلىشتا، 9 – يىلدىن بۇرۇنقى تارىخقا ئېلىنغان. سۈرىنىڭ باشلىنىشىدا قىسسەلەرنىڭ ناھايىتى ئىخچام بىر شەكىلدە تىلغا ئېلىنىشى، فەجر سۈرىسىنى ئىما قىلىدۇ. سۈرىنىڭ 41 – 42 – ئايىتى ھەزرىتى ئۆمەرنىڭ مۇسۇلمان بولىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك دەپ قارالغان.

يۇقىرىدىكى مەلۇماتلارغا ئاساسلانغاندا، بۇ سۈرىنى نەجم سۈرىسى  بىلەن باشلىنىپ، تاھا سۈرىسى بىلەن ئەڭ يۇقىرى پەللىگە چىققان مۇشرىكلارغا قارىتا « خىرس قىلغان / ھەيۋە كۆرسەتكەن » سۈرىلەرنىڭ ئاخىرقىسى دەپ قاراشقا بولىدۇ. بۇ تەخمىنەن پەيغەمبەرلىكنىڭ 6 – يىلىغا توغرا كېلىدۇ.

سۈرە، ئاخىرقى سائەت ۋە ئاخىرەتنى ئاساسىي تېما قىلغان بولۇپ، ئاخىرقى سائەتنىڭ ھالاك قىلغۇچى مەنزىرىسى تەسۋىرلەنگەن ( 1 -3 ؛ 13 – 17 ).

ئاخىرەتنى ئىنكار قىلغان ۋە ۋەھىيگە قۇلاق سالمىغان ئۆتمۈش قەۋملەرنىڭ ھالاك بولشى ئوبرازلىق ھالدا بايان قىلىنغان ( 4 – 12 ).

ئۇنىڭدىن كېيىن، ھېساپ كۈنى ھەققىدە توختالغان ( 13 – 18 ). مۇكاپات ۋە جازا، ھېسابنىڭ تەبىئى بىر نېمىتى ئىكەنلىكى تىلغا ئېلىنغان ( 19 – 37 )، بۇ ئارقىلىق ئىنساندا دۇنيا ھاياتىدا مەسئۇلىيەتچانلىق بىلەن ھەر ئىشنى ھېسابىنى بېرەلەيدىغان ھالدا قىلىش، ئاخىرەتنى ئۇنتماسلىق ئېڭىنى شەكىللەندۈرۈشنى مەقسەت قىلغان. سۈرە، ئاخىرەتتە مۇكاپاتى جەننەت بولغانلارنىڭ خوشاللىقىنى، تىرىك ياشاۋاتقانلارغا ئالدىن بايان قىلىپ بېرىدۇ:

فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ (19) إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيَهْ (20)

« نامە – ئەمالى ئوڭ قولىغا بېرىلگەن ئادەم ( خوشاللىقتىن ): < بۇ مېنىڭ نامە – ئەمەلىمنى ئېلىپ ئوقۇپ بېقىڭلار، مەن ھېساباتىمغا مۇلاقەت بولىدىغانلىقىمغا مۇقەررە ئىشەنگەنىدىم > دەيدۇ » ( 19 – 20 ).

جازاسى جەھەننەم بولغانلارنىڭ شۇ ۋاقىتتىكى ئەھۋالى ھەققىدە مۇنداق بايانلار بېرىلگەن:

وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتَابِيَهْ (25) وَلَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِيَهْ (26) يَا ‎لَيْتَهَا كَانَتِ الْقَاضِيَةَ (27) مَا أَغْنَى عَنِّي مَالِيَهْ (28) هَلَكَ عَنِّي سُلْطَانِيَهْ (29)

« نامە – ئەمالى سول قولىغا بېرىلگەن ئادەم ئېيتىدۇكى، < ماڭا نامە – ئەمالىم بېرىلمىگەن بولسىچۇ! ھېسابىمنىڭ نېمە بولغانلىقىنى بىلمىسەم ئىدىم! دۇنيادا ئۆلۈمىم ھاياتىمنى ( ئاخىرەتتە قايتا تىرىلمەس قىلىپ ) ئاخىرلاشتۇرسىچۇ! مېنىڭ مال – مۈلكۈم ماڭا ھېچ نەرسىگە ئەسقاتمىدى. مېنىڭ ھوقۇقۇم قولۇمدىن كەتتى > » ( 25 – 29 ).

ۋەھىي مەنبەسىنىڭ پەيغەمبەر ئەمەس، ئاللاھ ئىكەنلىكىنى بايان قىلغان ئىپادە بۇ سۈرىدە يەر ئالغان:

وَلَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنَا بَعْضَ الْأَقَاوِيلِ (44) لَأَخَذْنَا مِنْهُ بِالْيَمِينِ (45) ثُمَّ لَقَطَعْنَا مِنْهُ الْوَتِينَ (46) فَمَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حَاجِزِينَ (47)

« ئەگەر ئۇ ( پەيغەمبەر ) بىزنىڭ نامىمىزدىن يالغاننى توقۇيدىغان بولسا، ئەلۋەتتە ئۇنى ئوڭ قولىدىن قاتتىق تۇتاتتۇق، ئاندىن ئۇنىڭ ئاساسىي قىزىل تومۇرىنى كېسىپ تاشلايتتۇق، سىلەردىن ھېچبىر ئادەم ئۇنى قوغداپ قالالمايتتى » ( 44 – 47 ).

سۈرە سۆزلەرنىڭ سۇلتانى بولغان ۋەھىي ھەققىدىكى بايانلار بىلەن ئاخىرلىشىدۇ. چۈنكى، ۋەھىي « ئېنىق ھەقىقەتتۇر » ( 51 ). بۇ سەۋەپتىن ئىنسان ئەزىمەتلىك رەببىنىڭ نامىنى ياد قىلغان ھالدا ھەرىكەت قىلىشى كېرەك:

فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ (52)

« ( ئى خىتاپ قىلىنغۇچى ) سەن، ئەزىمەتلىك رەببىنىڭ نامىنى ياد قىلىپ ئەمەل قىلغىن! » ( 52 ).